Ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της ορατότητας, της ισότητας και της θρησκευτικής πολυφωνίας πραγματοποιήθηκε με την επίσημη αναγνώριση της κοινότητας των Αλεβιτών-Μπεκτασήδων πρόσφατα στον Έβρο, ως ιδιαίτερης θρησκευτικής μειονότητας στην Ελλάδα.
Η εξέλιξη αυτή αποκτά ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς πρόκειται για μια πληθυσμιακή ομάδα με ιστορία επτά αιώνων στη Θράκη, η οποία παρέμενε μέχρι πρότινος αόρατη θεσμικά και διοικητικά, παρά την έντονη πολιτισμική και κοινωνική παρουσία της.
Το γεγονός επισφραγίστηκε με την επίσκεψη της υπουργού Παιδείας, Σοφίας Ζαχαράκη, στο χωριό Ρούσσα του Έβρου, όπου κατοικεί σημαντικός αριθμός Αλεβιτών.
Η επίσκεψη αυτή χαρακτηρίστηκε από τους ίδιους τους κατοίκους ως ιστορική και συγκινητική, καθώς σηματοδοτεί το τέλος μιας μακράς περιόδου περιθωριοποίησης και την αρχή ενός διαλόγου ισοτιμίας με την Πολιτεία.
Οι Αλεβίτες-Μπεκτασήδες είναι μια μοναδική θρησκευτική κοινότητα μουσουλμανικής καταγωγής με διακριτή θεολογική, λατρευτική και κοινωνική ταυτότητα, που διαφέρει σαφώς από τον σουνιτικό ισλαμισμό.
Εμφανίστηκαν στη Θράκη περίπου τον 14ο αιώνα, φέρνοντας μαζί τους προφορικές παραδόσεις, τελετουργίες και ένα εντελώς διαφορετικό θρησκευτικό βίωμα, όπου κυριαρχεί ο συμβολισμός, η μυστικιστική λατρεία και η ισότητα των φύλων.
Η κοινότητα αναπτύχθηκε κυρίως στους ορεινούς όγκους της Ροδόπης και του Έβρου, με κέντρο το χωριό Ρούσσα, διατηρώντας δικά της τελετουργικά κέντρα, τους λεγόμενους «τεκέδες» (λατρευτικούς χώρους των δερβίσηδων), αλλά και ιδιαίτερες κοινωνικές ιεραρχίες και μορφές θρησκευτικής καθοδήγησης (όπως ο «μπαμπάς», ιερατική μορφή του τάγματος).
Για δεκαετίες, η κοινότητα των Αλεβιτών παρέμενε χωρίς επίσημη κρατική εκπροσώπηση ή αναγνώριση, εντασσόμενη σιωπηλά στη γενικότερη κατηγορία της «μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης», παρότι οι θρησκευτικές και κοινωνικές της διαφορές με το κυρίαρχο σουνιτικό Ισλάμ είναι βαθιές.
Θεσμική απάντηση
Η αναγνώριση των Αλεβιτών έρχεται σε μια περίοδο που οι σχέσεις της Ελλάδας με τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης επανεξετάζονται υπό το πρίσμα των δικαιωμάτων, της ένταξης και της θρησκευτικής ελευθερίας.
Πρόκειται για ένα μήνυμα εμπιστοσύνης και σεβασμού στην πολυπολιτισμική σύνθεση της περιοχής, αλλά και για μια απάντηση σε προσπάθειες εξωτερικής καθοδήγησης και μονοδιάστατου προσδιορισμού της μειονότητας, όπως επιχειρείται από την Τουρκία.
Μιλώντας στη «ΒτΚ», ο Ζεκή Τσοκάλ Αλή, επιστάτης του Τεκέ στη Ρούσσα του Έβρου, η οικογένεια του οποίου έχει αναλάβει εθελοντικά τη διαχείριση του Τεκέ επί τέσσερις συνεχείς γενιές, υπογραμμίζει:
«Το ζήτημα αυτό, για μένα, είναι υπόθεση ψυχής. Είναι να μη βαδίζεις στη γη, αλλά να πετάς στα σύννεφα. Μέχρι σήμερα, βρισκόμασταν κάτω από τα φτερά των Σουνιτών – δηλαδή οι Αλεβίτες υπάγονταν διοικητικά στους Σουνίτες. Ήταν σαν να υπαγόταν ένας Ορθόδοξος στη διοίκηση της Καθολικής Εκκλησίας – το λέω για να γίνει κατανοητό».
Στη Βουλή
Στην πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή για το νομοσχέδιο που εισάγει τη θεσμική αναγνώριση της κοινότητας των Αλεβιτών-Μπεκτασήδων στον Έβρο και τη Ροδόπη, δύο βουλευτές της Νέας Αριστεράς, οι Οζγκιούρ Φερχάτ και Χουσεΐν Ζεϊμπέκ, τάχθηκαν ευθέως κατά του μέτρου, προβάλλοντας επιχειρήματα που συμπλέουν εντυπωσιακά με τη ρητορική της Άγκυρας.
Ο Οζγκιούρ Φερχάτ, βουλευτής Ροδόπης, χαρακτήρισε την αναγνώριση των Αλεβιτών ως «κρατική χειραγώγηση της μειονότητας» και κατηγόρησε την κυβέρνηση για υπονόμευση της κοινωνικής συνοχής στη Θράκη, λέγοντας:
«Πρέπει να δούμε ως ενιαία ενότητα ολόκληρη τη μειονότητα, χωρίς να διαχωρίζουμε ανθρώπους, χωρίς να δημιουργούμε αντιπαλότητες και εχθρότητες εντός της μειονότητας».
Ο ίδιος υποστήριξε πως η Πολιτεία ξεκινά από λάθος αφετηρία, προτάσσοντας την αναγνώριση των Αλεβιτών αντί να επιλύσει, όπως είπε, «θεσμικά ζητήματα που λιμνάζουν επί δεκαετίες», όπως η εκπαίδευση, τα βακούφια και η εκλογή των μουφτήδων.
Ακόμα πιο ξεκάθαρη υπήρξε η στάση του Χουσεΐν Ζεϊμπέκ, βουλευτή Ξάνθης, ο οποίος αμφισβήτησε ανοιχτά τη σκοπιμότητα της αναγνώρισης, λέγοντας:
«Δεν αντιλαμβάνομαι πλήρως τους λόγους που κρίνεται απαραίτητο να προχωρήσει τώρα η δημιουργία ενός νέου θρησκευτικού νομικού προσώπου».
Και πρόσθεσε: «Οι Αλεβίτες υπάγονται πνευματικά στον Χατζή Μπεκτάς που εδρεύει στην Τουρκία».
Με τη δήλωση αυτή, ο βουλευτής συνδέει τη θρησκευτική ζωή των Αλεβιτών της Θράκης με το τουρκικό κράτος, αναπαράγοντας μια θεολογική υπαγωγή που αντικρούει την επιθυμία αυτονομίας που εκφράζει η κοινότητα στην Ελλάδα.
Ο Ζεϊμπέκ μίλησε- επίσης- για χαμηλή συμμετοχή στη συγκέντρωση υπογραφών για το νέο νομικό πρόσωπο, επισημαίνοντας πως σε παλαιότερη απόπειρα είχαν συγκεντρωθεί μόνο 40 υπογραφές.
Η Τουρκία, διαχρονικά, απορρίπτει κάθε έννοια πολυμορφίας ή εσωτερικής διαφοροποίησης της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη.
Το αφήγημα της Άγκυρας επιμένει στον ενιαίο «τουρκικό» χαρακτήρα της μειονότητας, προσδίδοντάς της εθνοτική, όχι θρησκευτική ταυτότητα. Η ανάδειξη των Αλεβιτών-Μπεκτασήδων ως ξεχωριστής θρησκευτικής ομάδας αντιστρατεύεται ευθέως αυτή τη θεώρηση.
Στο πλαίσιο αυτό, οι παρεμβάσεις των δύο βουλευτών της Νέας Αριστεράς, αν και διατυπωμένες με όρους «προάσπισης της συνοχής» ή «δικαιωμάτων», ουσιαστικά συνηγορούν υπέρ της τουρκικής θέσης: Ότι δεν πρέπει να θεσμοθετηθούν διαφορετικές ταυτότητες εντός της μειονότητας, ούτε να αναγνωριστούν οργανωμένα μορφώματα που ενδέχεται να την «διασπάσουν».
Τουρκικές θέσεις
Πέρα από την κεντρική διαφωνία για την αναγνώριση των Αλεβιτών, οι δύο βουλευτές επανέφεραν στη Βουλή θέματα-σημαίες της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής για τη Θράκη, αποκαλύπτοντας ένα συνεκτικό ιδεολογικό πλαίσιο με σαφή γεωπολιτική προέλευση:
- Εκλογή Μουφτή. Ο Ζεϊμπέκ κατήγγειλε τη συνέχιση του διορισμού Μουφτήδων, ζητώντας αναγνώριση των «εκλεγμένων» – μια πάγια αξίωση της Άγκυρας για τη δημιουργία παράλληλων θρησκευτικών δομών.
- Βακούφια-διαχειριστικές επιτροπές. Ζητήθηκε κατάργηση των διορισμένων επιτροπών και επαναφορά «του καθεστώτος πριν το 1967», δηλαδή της εσωτερικής (και ανεξέλεγκτης) διαχείρισης της μειονοτικής περιουσίας.
- Πνευματική υπαγωγή στον Χατζή Μπεκτάς. Ο Ζεϊμπέκ δήλωσε πως οι Αλεβίτες «υπάγονται πνευματικά» σε κέντρο της Τουρκίας, ενισχύοντας τη λογική εξωγενούς θρησκευτικής καθοδήγησης.
- Σύλλογοι-Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι δεν εφαρμόζει τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ για σωματεία που είχαν στην ονομασία τους τον όρο «τουρκικός», επαναφέροντας την ατζέντα της Άγκυρας για νομιμοποίηση του εθνοτικού προσδιορισμού.
- Απόρριψη εσωτερικής πολυφωνίας. Και οι δύο τονίζουν ότι «η μειονότητα πρέπει να παραμείνει ενιαία», υποβαθμίζοντας κάθε πολιτισμική, θρησκευτική ή γλωσσική διαφοροποίηση, είτε πρόκειται για Αλεβίτες, Πομάκους ή Ρομά.
Η αναγνώριση των Αλεβιτών από το ελληνικό κράτος, με τη σύσταση νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου και την κατοχύρωση των λατρευτικών και πολιτιστικών τους δικαιωμάτων, εντάσσεται στο ευρύτερο πλέγμα της θρησκευτικής ελευθερίας και της συνταγματικής προστασίας των μειονοτήτων.
Δεν επηρεάζει ούτε την ισχύ της Συνθήκης της Λωζάνης, ούτε τις λοιπές δομές της μειονότητας· αποτελεί απλώς την αυτονόητη αναγνώριση μιας υπαρκτής και ιστορικής θρησκευτικής κοινότητας.
Από την άλλη πλευρά, η στάση των δύο βουλευτών δεν εξηγείται με όρους προάσπισης δικαιωμάτων, αλλά πολιτικής αφοσίωσης στο εθνικιστικό αφήγημα περί «ενότητας» της μειονότητας – μια ρητορική που εξυπηρετεί ευθέως τους στόχους της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στη Θράκη.
Το ζήτημα δεν είναι μόνο εσωτερικό, αλλά αγγίζει την εθνική κυριαρχία, την εσωτερική ειρήνη και τη δυνατότητα της Ελλάδας να προσδιορίζει μόνη της το περιεχόμενο της δημοκρατίας στα σύνορά της – χωρίς να αναπαράγει αφηγήματα που έρχονται απ’ έξω.
*Αναδημοσίευση από τη «Βραδυνή της Κυριακής»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου