Το λεπτό ζήτημα των μουφτήδων

Ο μουφτής είναι ο καθοδηγητής των μουσουλμάνων, ο δάσκαλος που ορίζει ποιες πράξεις των πιστών είναι σωστές και δίκαιες ερμηνεύοντας τον ιερό ισλαμικό νόμο, τη σαρία. Γι’ αυτό τον λόγο πρέπει να έχει καλές θεολογικές γνώσεις και να μπορεί να αιτιολογήσει τη συγκεκριμένη λύση που δίνει σε κάποιο ιερονομικό πρόβλημα.

Τον 16ο αιώνα ο Οθωμανός σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής (1520-1566 μ.Χ.) θέλησε να δημιουργήσει ένα κρατικό σύστημα μουφτήδων. Hταν μια προσπάθεια να ελεγχθεί ένας θεσμός που μπορούσε να ασκήσει μεγάλη επιρροή μεταξύ των πιστών. Κάθε μεγάλη πόλη της αυτοκρατορίας απέκτησε τον επίσημο μουφτή της. Ολοι μαζί υπάγονταν στον μεγάλο μουφτή (σεΐχ-ουλ-ισλάμη) που έδρευε στην Κωνσταντινούπολη. Εκτοτε, σε όλα τα ισλαμικά κράτη υπάρχει επίσημος μουφτής που διορίζεται από το κράτος.

Στην ελεύθερη Ελλάδα, ο θεσμός του μουφτή εμφανίστηκε για πρώτη φορά μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας με τον Νόμο ΑΛΗ’ του 1882. Εκεί ορίστηκε ότι οι μουφτήδες ήσαν πνευματικοί αρχηγοί των μουσουλμανικών κοινοτήτων. Παράλληλα, ήσαν δημόσιοι λειτουργοί που διορίζονταν και παύονταν με βασιλικό διάταγμα ύστερα από πρόταση των υπουργών επί των Εκκλησιαστικών και της Δικαιοσύνης και ορκίζονταν ενώπιον του νομάρχη.

Η Συνθήκη των Αθηνών

Μετά την εδαφική επέκταση της Ελλάδος κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, βρέθηκαν εντός του κράτους πολυάριθμες μουσουλμανικές κοινότητες. Στη Συνθήκη Ειρήνης των Αθηνών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας του 1913, περιλαμβάνονταν διατάξεις που αναφέρονταν στους μουφτήδες και στα καθήκοντά τους. Επίσης, δημιουργήθηκε και ο θεσμός του αρχιμουφτή.

Η καινοτομία της Συνθήκης ήταν ότι οι μουφτήδες δεν ήσαν πλέον αρμόδιοι μόνον για γνωμοδοτήσεις του ισλαμικού νόμου. Αποκτούσαν και δικαστικές αρμοδιότητες επί θεμάτων οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου. Στο πνεύμα της Συνθήκης των Αθηνών ψηφίστηκε ο νόμος 2345/1920 που όριζε ότι οι μουφτήδες εκλέγονται από τους μουσουλμάνους εκλογείς κάθε περιφέρειας.

Η ανταλλαγή των πληθυσμών που έγινε το 1923 άλλαξε ριζικά τα δεδομένα. Στην Ελλάδα παρέμειναν μουσουλμάνοι μόνον στην περιοχή της Θράκης. Είναι οργανωμένοι γύρω από τις μουφτείες Ξάνθης, Κομοτηνής και Διδυμοτείχου. Ο νόμος 2345/1920 δεν εφαρμόστηκε ποτέ ως προς τις διατάξεις που όριζαν την εκλογή των μουφτήδων. Εκείνοι επί δεκαετίες διορίζονταν από το ελληνικό κράτος, ύστερα από κάποιες άτυπες διαβουλεύσεις με τους τοπικούς μουσουλμάνους βουλευτές.

Ο νέος νόμος

Τη δεκαετία του 1980 οι δύο υπέργηροι μουφτήδες Ξάνθης και Κομοτηνής απεβίωσαν. Η Τουρκία και κύκλοι της μειονότητας ζήτησαν την εφαρμογή του νόμου 2345/1920. Η ελληνική πολιτεία θέσπισε τον νόμο 1920/1991 που έχει ως δεδομένα ότι αφενός μεν σε καμία μουσουλμανική χώρα στον κόσμο ο μουφτής δεν εκλέγεται απευθείας από τους πιστούς και αφετέρου ότι οι δικαστικές αρμοδιότητες που έχουν παραχωρηθεί από το ελληνικό κράτος καθιστούν τον μουφτή δημόσιο υπάλληλο. Κατόπιν προχώρησε στην επιλογή των μουφτήδων Ξάνθης και Κομοτηνής.

Ενα τμήμα της μειονότητας με προτροπή της Τουρκίας προχώρησε σε επιλογή δικών του μουφτήδων που δεν ασκούν όμως δικαστικές αρμοδιότητες. Το ελληνικό κράτος καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή στράφηκε κατά των συγκεκριμένων ατόμων, θεωρώντας ότι έκαναν αντιποίηση Aρχής. Εκτοτε, στη Θράκη συνυπάρχουν οι επίσημοι μουφτήδες με αυτούς που επέλεξε ένα τμήμα της μειονότητας.

Ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Αθήνα έθεσε θέμα εκλογής των μουφτήδων. Μια εβδομάδα μετά, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας και ο υπουργός Παιδείας Κώστας Γαβρόγλου έσπευδαν να προαναγγείλουν διάλογο με τη μουσουλμανική μειονότητα.

 kathimerini