Ήθη κι έθιμα της Αποκριάς – Έτσι ξεφαντώνουν σε όλη την Ελλάδα

Στο τέλος της φτάνει η περίοδος της Αποκριάς, όπου σε πολλές περιοχές της χώρας θα τηρηθούν τα ανάλογα έθιμα. Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας συναντάμε από «τζάρους», «μακαρούνες», «κορέλες» και «φράγκους», μέχρι «γενίτσαρους», «μπούλες» και «καλόγερους».

Δείτε με ποιόν τρόπο γιορτάζονται οι Απόκριες σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας:

ΠΑΤΡΑ: Η πρωτεύουσα του καρναβαλιού με τα 180 χρόνια ιστορία

Το καρναβάλι της Πάτρας αποτελεί την πιο γνωστή εκδήλωση της χώρας μας. Στην Πάτρα πραγματοποιούνται κάθε χρόνο διάφορες εορταστικές εκδηλώσεις την περίοδο των Αποκριών. Την τελευταία εβδομάδα των Αποκριών έχουμε και τον τερματισμό των καρναβαλικών εκδηλώσεων με τις δύο μεγάλες παρελάσεις των αποκριάτικων αρμάτων. Τις παρελάσεις απαρτίζουν μεγάλα αποκριάτικα άρματα, που συνήθως σατιρίζουν καταστάσεις και πρόσωπα των ημερών μας, αλλά και πλήθος μασκαράδων, τόσο με Πατρινούς όσο και με άλλους απ” όλη την υπόλοιπη Ελλάδα.

Ένα γνωστό και άκρως πατρινό έθιμο είναι και τα λεγόμενα «Μπουρμπούλια». Σύμφωνα μ” αυτό το έθιμο, γυναίκες μεταμφιέζονται σε ντόμινο, κρύβοντας τόσο το πρόσωπό τους όσο και το σώμα τους, ώστε να έχουν εκείνες την αποκλειστική επιλογή του καβαλιέρου τους και συμμετέχουν σε απογευματινούς χορούς.

ΞΑΝΘΗ: Το κάψιμο του Τζάρου

Στην Ξάνθη αναβιώνει το έθιμο «Κάψιμο του Τζάρου». Σύμφωνα με τη λαϊκή μας παράδοση, ο «Τζάρος» ήταν ένα ανθρώπινο ομοίωμα που βρισκόταν τοποθετημένο πάνω σε πουρνάρια. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, καιγόταν στο κέντρο της πλατείας, προκειμένου οι κάτοικοι της περιοχής να μην έχουν το καλοκαίρι ψύλλους. Αυτό το έθιμο προέρχεται από τους πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης. Το όνομα «Τζάρος» προήλθε από τον ήχο που έκαναν τα πουρνάρια όταν καίγονταν (τζ –τζ). Μετά το κάψιμο του «Τζάρου» τη σειρά τους παίρνουν αμέτρητα πολύχρωμα πυροτεχνήματα. Το έθιμο λέγεται ότι έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακώβ της ανατολικής Θράκης και αναβιώνει κάθε χρόνο από τους κατοίκους του ομώνυμου συνοικισμού.

ΡΕΘΥΜΝΟ: Το καρναβάλι με τις καντάδες και οι «Λεράδες»

Στην Κρήτη γιορτάζουν τις ημέρες του καρναβαλιού με ιδιαίτερη ένταση, αφού οι κιθάρες και τα μαντολίνα πρωτοστατούν στις εκδηλώσεις και συνοδεύουν τους μασκαράδες στη μεγάλη παρέλαση. Το ρεθυμνιώτικο καρναβάλι είναι το μεγαλύτερο της Κρήτης. Οι εκδηλώσεις αρχίζουν με καντάδες στα στενά της παλιάς πόλης και συνεχίζονται με το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού. Την Κυριακή πριν από τη μεγάλη καρναβαλική παρέλαση λαμβάνει χώρα μια «τελετουργία», ο λεγόμενος χορός των ομάδων, σύμφωνα με τον οποίο παρουσιάζονται θεατρικά σκετς, τα οποία σκηνοθετούν οι ίδιοι και η θεματική τους επικεντρώνεται στη μεταμφίεσή τους.

Ένα από τα κρητικά αποκριάτικα έθιμα είναι και οι «Λεράδες». Οι «Λεράδες» είναι μασκαράδες οι οποίοι φορούν γύρω από τη μέση και τα χέρια μεγάλες κουδούνες και αποτελούν τη συνηθέστερη μεταμφίεση των Κρητικών. Χαρακτηριστική, δε, μάσκα των Κρητικών είναι η «Σιβιανή μάσκα». Αυτή είναι κατασκευασμένη από τη ρίζα του φυτού «Αθάνατος». Ομάδα ανθρώπων φορά τη μάσκα αυτή και περιφέρεται στα σπίτια του νησιού.

ΚΟΖΑΝΗ: Το γλέντι του Φανού

Στην Κοζάνη ξεχωρίζουν οι Φανοί -φωτιές που ανάβουν σε γειτονιές της πόλης- και η ενεργή συμμετοχή των κατοίκων που ετοιμάζουν το γλέντι του φανού, χορεύουν υπό τους ήχους των χάλκινων πνευστών και τραγουδούν τα «Ξιανέντραπα» αλλά και τραγούδια κλέφτικα, της αγάπης και της ξενιτιάς. Oι καρναβαλικές εκδηλώσεις στην Κοζάνη ξεχειλίζουν από θετική ενέργεια και ενθουσιασμό, καθώς κάθε χρόνο αυξάνεται η συμμετοχή της νεολαίας.

ΜΕΣΣΗΝΗ: Η Κυριακή της Τυροφάγου με οργανοπαίκτες και τη Δημοτική Φιλαρμονική

Στη Μεσσήνη έχουν ένα χαρακτηριστικό έθιμο, το οποίο και λέγεται «Κυριακή της Τυροφάγου». Σύμφωνα μ” αυτό, πολλοί μασκαράδες κυκλοφορούν και γλεντούν στους δρόμους, συνοδευόμενοι από οργανοπαίκτες της περιοχής, καθώς και της Δημοτικής Φιλαρμονικής. Το έθιμο αυτό λαμβάνει χώρα την Κυριακή πριν από την Καθαρά Δευτέρα, ενώ το βράδυ της ίδιας μέρας οι κάτοικοι συνηθίζουν να ανάβουν φωτιές σε διάφορα σημεία της πόλης, γύρω από τις οποίες κυριαρχεί το γλέντι και ο χορός.

ΜΕΘΩΝΗ: Του Κουτρούλη ο γάμος- με δύο γαμπρούς και… καμία νύφη

Μια πολύ γνωστή μας έκφραση, «Του Κουτρούλη ο γάμος», προέρχεται από το κλασικό αποκριάτικο έθιμο που αναβιώνει κάθε χρόνο στη Μεθώνη. Στο έθιμο αυτό συμμετέχουν δύο άνδρες, όπου είναι και οι νεόνυμφοι και με τη συνοδεία των συγγενών και φίλων τους καταλήγουν στην πλατεία της πόλης για να γίνει ο γάμος. Κατά τη διάρκεια του γάμου διακωμωδούνται διάφορες καταστάσεις και αναφορές τόσο του παρελθόντος όσο και του σήμερα. Αστεία – πειράγματα και σατιρικός χαρακτήρας διακατέχει τον γάμο αυτό, που θα καταλήξει σε ένα τρικούβερτο γλέντι.

ΚΑΡΠΑΘΟΣ: Το «Λαϊκό Δικαστήριο… Ανήθικων Πράξεων»

Στο νησί της Καρπάθου έχουν ένα ξεχωριστό έθιμο, στο οποίο διακωμωδούν τις δίκες των δικαστηρίων. Εκεί λοιπόν, την Καθαρά Δευτέρα, λειτουργεί το λεγόμενο «Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων». Σ” αυτό οδηγούνται άνθρωποι που έχουν κάνει άσεμνες πράξεις και χειρονομίες σε κάποιους άλλους, προκειμένου να δικαστούν από τους λεγόμενους «Τζαφιέδες», που είναι οι χωροφύλακες. Η δίκη εξελίσσεται σε γέλια και πειράγματα και καταλήγει σε ένα μεγάλο αποκριάτικο γλέντι.

ΓΑΛΑΞΙΔΙ: Τα αλευρο- μουτζουρώματα

Στο Γαλαξίδι συναντά κανείς τα καθιερωμένα έθιμα (άναμμα φωτιάς στις πλατείες, μεταμφιεσμένους καρνάβαλους στους δρόμους, γλέντια παντού…). Εκείνο που χαρακτηρίζει την όμορφη αυτή πόλη, είναι ο αλευροπόλεμος. Έχει τις ρίζες του στην τουρκοκρατία που και τότε ήταν έθιμο της Αποκριάς. Αρχικά έβαφαν το πρόσωπό τους με κάρβουνο, αλλά στη συνέχεια προστέθηκε και το αλεύρι για να γίνει το έθιμο πιο… φαντασμαγορικό!

ΚΑΡΥΣΤΟΣ: Το αποκριάτικο έθιμο του «Μακαρούνα»

Ένα παλιό αποκριάτικο έθιμο της Νότιας Εύβοιας είναι το έθιμο του «Μακαρούνα». Σύμφωνα με την παράδοση ο «Μακαρούνας» ήταν ένας άντρας με πολύ ανεπτυγμένη σεξουαλική δράση που προφανώς οφείλονταν σε… ανάλογες ικανότητες. Δεν άφηνε καμία γυναίκα παραπονεμένη. Όλες είχαν περάσει από τα χέρια του. Ανύπαντρες, παντρεμένες, χήρες και ζωντοχήρες, νέες, μεσόκοπες και γριές κι όλες είχαν να λένε μόνο καλά λόγια για τις επιδόσεις του. Ήρθε όμως η τελευταία Κυριακή της αποκριάς όπου σύμφωνα με τα έθιμα της Καρύστου φτιάχνουν ζυμαρικά (μακαρούνες). Ο «Μακαρούνας» έφαγε τόσο πολύ που έσκασε. Μέγας θρήνος ανάμεσα στο γυναικείο πληθυσμό.

Κάθε Καθαρή Δευτέρα λοιπόν μια ομάδα από καρναβαλιστές φτιάχνει το πτώμα του «Μακαρούνα», ένα σκιάχτρο με παλιά ρούχα παραγεμισμένα με άχυρα ή κουρέλια πάνω σε ένα πρόχειρο φορείο. Για να τονίσουν το κωμικό μέρος του εθίμου φροντίζουν να έχει μια τεράστια κοιλιά από το πολύ φαΐ κι ένα τεράστιο πέος να βγαίνει μέσα από το ξεκούμπωτο παντελόνι. Αφού ετοιμάσουν τον νεκρό ετοιμάζονται και οι «γυναίκες» που θα τον μοιρολογήσουν. Ακολουθούν την πομπή στην οποία προηγείται ο παπάς και οι ψαλτάδες που ψέλνουν νεκρώσιμα μεν, αλλά παραλλαγμένα με πολύ καυστικό τρόπο, πίνοντας και οδυρόμενοι. Στη συνέχεια στήνεται τρικούβερτο γλέντι. Χορεύουν κρατώντας το «νεκρό» ψηλά και πίνοντας μέχρι τελικής πτώσεως.

ΚΑΛΑΜΑΤΑ: Το γαϊτανάκι και το κρέμασμα της «γριάς Συκούς»

Στην Καλαμάτα αναβιώνει κάθε χρόνο το παραδοσιακό γαϊτανάκι, το οποίο και λαμβάνει χώρα στην κεντρική πλατεία του χωριού. Ένα από τα χαρακτηριστικά τοπικά αποκριάτικα έθιμα είναι το κρέμασμα της «γριάς Συκούς». Σύμφωνα με την παράδοση, αυτό το έθιμο λαμβάνει χώρα το πρωί της Καθαρής Δευτέρας, στο ίδιο σημείο της πλατείας στο οποίο και κρεμάστηκε η «γριά Συκούς» κατ” εντολή του Ιμπραήμ Πασά.

ΚΕΡΚΥΡΑ: Το κάψιμο του Καρνάβαλου με άρωμα… Βενετίας

Στην Κέρκυρα την τελευταία Κυριακή της αποκριάς γίνεται το κάψιμο του σιορ καρνάβαλου, αφού προηγουμένως έχει διαβαστεί η διαθήκη του. Ο κορφιάτικος γάμος και ο χορός των παπάδων αναβιώνουν σε διάφορα χωριά του νησιού. Τα καρναβαλικά έθιμα της Κέρκυρας συνδυάζουν την αρχαιοελληνική παγανιστική κουλτούρα με το φινετσάτο πνεύμα του καρναβαλιού της Βενετίας. Το καρναβάλι αναγγέλλεται, ως είθισται στα Επτάνησα, από τον τελάλη, ο οποίος διαλαλεί τον ερχομό του σιορ καρνάβαλου κρατώντας το «όρντινο» (διαταγή). Ιδιαίτερα έθιμα υπάρχουν σε ορισμένα χωριά της Κέρκυρας όπως ο κορφιάτικος γάμος και ο χορός των παπάδων.

ΣΚΥΡΟΣ: Οι γέροι, οι κορέλες και οι φράγκοι

Στο νησί της Σκύρου, κλασικό αποκριάτικο έθιμο είναι ο «γέρος» και η «κορέλα». Ο «γέρος» φοράει χοντρή μαύρη κάπα, άσπρη υφαντή βράκα και έχει στη μέση του 2 – 3 σειρές κουδούνια. Το πρόσωπό του καλύπτεται από προβιά μικρού κατσικιού και, περπατώντας με χορευτικό ρυθμό, καταφέρνει να ηχούν μελωδικά τα κουδούνια που φοράει. Η «κορέλα», η ντάμα του γέρου, είναι ντυμένη με παραδοσιακά σκυριανά ρούχα, με κυρίαρχο χρώμα το άσπρο και καλυμμένο το πρόσωπό της. Το δίδυμο αυτής της σκυριανής Αποκριάς συνοδεύει πολλές φορές και ο «φράγκος». Αυτός ο μασκαράς, ντυμένος με παραδοσιακά ρούχα του νησιού αλλά και παντελόνι, σατιρίζει εκείνους τους Σκυριανούς που έβγαλαν τις βράκες και φόρεσαν παντελόνια (φράγκικα).

ΑΜΦΙΣΣΑ: Ο θρύλος του στοιχειού

Ο «θρύλος του στοιχειού» αναβιώνει το τελευταίο Σαββατοκύριακο της αποκριάς. Από τη συνοικία Χάρμαινα, όπου βρίσκονται τα παλιά Ταμπάκικα και τα σκαλιά του Αϊ Νικόλα, κατεβαίνει το «στοιχειό» και μαζί ακολουθούν εκατοντάδες μεταμφιεσμένοι. Λέγεται πώς τα «στοιχειά» αποτελούν ψυχές σκοτωμένων ανθρώπων ή ζώων που τριγυρίζουν στην περιοχή. Η αναπαράσταση της «Νύχτας των στοιχειών» γίνεται κάθε χρόνο από το 1995 στην πόλη των Οζολών και η ιστορία του εθίμου αναφέρεται στην ελληνική εκδοχή του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας.

ΝΑΟΥΣΑ: Γενίτσαροι και Μπούλες

Στη Νάουσα αναβιώνει το έθιμο «Γενίτσαροι και Μπούλες», που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και, πιο συγκεκριμένα, στη λατρεία του θεού Διονύσου. Αυτό το παραδοσιακό δρώμενο χρονολογείται στις αρχές του 18ου αιώνα, ενώ οι ρίζες του ανιχνεύονται στις διονυσιακές γιορτές της αρχαίας Ελλάδας. Η φορεσιά του Γιανίτσαρου αποτελείται από φουστανέλα, τσαρούχια, βαριά ασημένια νομίσματα και ολοκληρώνεται με την περίφημη μάσκα από πανί κερωμένο στην εσωτερική πλευρά, εξωτερικά στοκαρισμένη με ένα ζωγραφιστό τσιγκελωτό μουστάκι. Όλη την περίοδο των αποκριών η μάσκα κοσμεί πολλά από τα μπαλκόνια της Νάουσας.

Ένας απαράβατος κανόνας του εθίμου που δεν αλλοιώθηκε όσα χρόνια κι αν πέρασαν είναι πως οι τελεστές του εθίμου είναι αυστηρά μόνο άντρες. Από τα πολύ παλιά χρόνια στα μπολούκια έπαιρναν μέρος και μικρά αγόρια.

Το έθιμο ξεκινάει νωρίς το πρωί, την παραμονή της Κυριακής της Αποκριάς όπου κι αρχίζει το ντύσιμο. Αυτό συμβαίνει γιατί τ” ασήμια που θα κοσμήσουν τα πανάκριβα υφάσματα πρέπει να ραφτούν ένα ένα πάνω σε ένα ειδικά σχεδιασμένο για την τελετή γιλέκο. Τελευταία προσθήκη για να ολοκληρωθεί η αμφίεση της Μπούλας είναι το περίτεχνο και συνάμα πολύπλοκο κεφαλοδέσιμο, το οποίο τοποθετείται από ειδικό τεχνίτη, έτσι ώστε να δεθεί σωστά και σφιχτά για ν” αντέξει στις μεγάλες διαδρομές που θα διανύσουν οι τελεστές και στους πολλούς και έντονους χορούς που απαιτεί η τέλεση του εθίμου.

ΚΑΣΤΟΡΙΑ: Φωτιές στις πλατείες

Την Κυριακή της μεγάλης Αποκριάς αναβιώνουν κατά το σούρουπο οι μεγάλες φωτιές στις μεγάλες πλατείες της πόλης, στην Καστοριά. Πρόκειται για προχριστιανικό έθιμο, που επέζησε μέσα στον χρόνο και έφτασε ως τις μέρες μας. Οι μεγαλύτεροι μπουμπούνες είναι της πλατείας Ντουλτσό, της γειτονιάς του Απόζαρι, της πλατείας Ομονοίας και της γειτονιάς του παλαιού Νοσοκομείου. Γύρω από την αναμμένη μπουμπούνα, οι παρευρισκόμενοι πίνουν και γεύονται κεράσματα της μέρας της Αποκριάς, που καταναλώνονται εν όψει της Καθαράς Δευτέρας. Λαϊκές ορχήστρες παίζουν τοπικούς παραδοσιακούς σκοπούς και ακολουθεί χορός μέχρι να σβήσει η μπουμπούνα. Στα σπίτια, οι νοικοκυραίοι τηρούν το έθιμο του «Χάσκαρη». Μετά το βραδινό φαγητό διασκεδάζουν όλοι με τις προσπάθειες που καταβάλουν όλα τα μέλη της οικογένειας για να «πιάσουν» με το στόμα ολάνοιχτο το βρασμένο αυγό που τους προσφέρεται με τη βοήθεια ενός ξύλινου ραβδιού και μιας κλωστής στην οποία δένεται το αυγό. Το νόημα αυτού του εθίμου είναι συμβολικό: Με το αυγό κλείνει το στόμα για την Σαρακοστιανή νηστεία – Με το αυγό ανοίγει ξανά τη νύχτα της Ανάστασης.

ΔΡΑΜΑ: Το έθιμο του Καλό – γερου

Το εθιμικό δρώμενο του Καλόγερου (= καλός γέρος) τελείται τη Δευτέρα της Τυρινής. Οι ρίζες του ανάγονται σε πανάρχαιες ευετηρικές τελετές, κατά τις οποίες οι άνθρωποι ζητούσαν από τις ανώτερες δυνάμεις να επενεργήσουν στη βλάστηση και να γονιμοποιήσουν τη γη. Στις μέρες μας, το έθιμο υπενθυμίζει και υπογραμμίζει την εξάρτηση του ανθρώπου από τη φύση. Το έθιμο ήλθε στη Δράμα μαζί με τους πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης. Αναβιώνει από μια ομάδα μεταμφιεσμένων με επικεφαλής τον Καλόγερο. Επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού και ύστερα πηγαίνουν στην πλατεία. Εκεί διεξάγονται διαγωνισμός διελκυστίνδας, εικονικό όργωμα και σπορά. Το δρώμενο ολοκληρώνεται με την εικονική νεκρανάσταση του Καλόγερου.

ΝΑΞΟΣ: Οι «Κουδουνάτοι»

Το νησί αυτό αποτελεί τη γενέτειρα του Διονύσου και έτσι ο εορτασμός της Αποκριάς ξεκινά από το πρώτο Σάββατο, κατά το οποίο γίνεται το σφάξιμο των χοίρων. Αποκριάτικο έθιμο αυτού του νησιού είναι και οι «Κουδουνάτοι». Αυτοί είναι άνθρωποι με κάπα και κουκούλα, οι οποίοι περιφέρονται στους δρόμους του νησιού, κάνοντας πολύ θόρυβο και προκαλώντας τους υπολοίπους με άσεμνες χειρονομίες. Μαζί με τους «Κουδουνάτους» κυκλοφορούν επίσης και ο «Γέρος», η «Γριά» και η «Αρκούδα». Στις πλατείες πολλών χωριών του νησιού στήνεται γλέντι με άφθονο κρασί και φαγητό, το οποίο και πλαισιώνεται από οργανοπαίκτες και παραδοσιακά αποκριάτικα τραγούδια.

ΓΙΑΝΝΕΝΑ: «Τζαμάλες»

Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς στα Γιάννενα γιορτάζονται οι «Τζαμάλες». Οι Τζαμάλες είναι μεγάλες φωτιές, όπου οι μεταμφιεσμένοι χορεύουν σε διπλές και τριπλές σειρές γύρω τους. Οι εκδηλώσεις του Καρναβαλιού κορυφώνονται στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων, όπου στήνεται και το περίφημο γαϊτανάκι.