Ρήγας Βελεστινλής: 222 χρόνια από τον θάνατό του

Η Χάρτα θεωρείται μνημειώδες εκδοτικό επίτευγμα για την εποχή της

Στο Γραφείο Κτηματογράφησης Ευβοίας στην Χαλκίδα βρίσκεται πλέον ένα αντίγραφο της Χάρτας του Ρήγα Βελεστινλή. Πρόκειται για έναν χάρτη διαστάσεων περίπου 2Χ2 τετρ. μέτρων (προερχόμενο από 12 φύλλα) που παρέχει σημαντική ιστορική και γεωγραφική πληροφορία για την Αρχαία και Νέα Ελλάδα. Καρπός πολύμοχθης εργασίας, η Χάρτα θεωρείται μνημειώδες εκδοτικό επίτευγμα για την εποχή της.




«ΧΑΡΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ εν η περιέχονται αι ΝΗΣΟΙ ΑΥΤΗΣ κ’ ΜΕΡΟΣ ΤΩΝ εις την Ευρώπην και μικράν Ασίαν ΠΟΛΥΑΡΙΘΜΩΝ ΑΠΟΙΚΙΩΝ ΑΥΤΗΣ … με τας παλαιάς και νέας ονομασίας… 9 επιπεδογραφίας τινών περιφήμων πόλεων και τόπων ΑΥΤΗΣ… Χρονολογία των βασιλέων και μεγάλων ανθρώπων ΑΥΤΗΣ 161 τύποι Ελληνικών νομισμάτων… προς αμυδράν Ιδέαν της αρχαιολογίας. εν σώμα εις 12 τμήματα … εκδοθείσα παρά του ΡΗΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗ ΘΕΤΤΑΛΟΥ χάριν των Ελλήνων και Φιλελλήνων. 1797. Εχαράχθη παρά του Φρανσουά Μήλλερ εν Βιέννη». (Τίτλος Χάρτας, στο 4ο φύλλο. Η αρίθμηση των φύλλων γίνεται από αριστερά προς τα δεξιά με 1ο φύλλο αυτό της Κωνσταντινούπολης, κάτω αριστερά).

Πλήθος διακοσμητικών στοιχείων, παραστάσεων και συμβολισμών συνοδεύει τον τίτλο: Η Ακρόπολη, το άγαλμα της Αθηνάς, ο κολοσσός της Ρόδου, σκηνές ιπποδρομιών, αρματοδρομίας και πάλης, ο Δίας, σκηνή θυσίας ταύρου, η Αργώ, παράσταση του μύθου της Πύρρας και του Δευκαλίωνος (γονέων του Έλληνος) οι οποίοι πετούσαν πίσω πέτρες που γινόντουσαν γυναίκες και άνδρες [στον Όμηρο «λας» είναι η πέτρα… εξ ου και «λαός»].

Ο τίτλος εντάσσεται σε ένα μνημειακής μορφής πλαίσιο. Άνωθεν του πλαισίου η θεά Επιστήμη κρατά δάφνη και κηρύκειο. Δίπλα στο δεξί της πόδι βρίσκεται ανοικτό βιβλίο με γεωμετρικά σχήματα και στο αριστερό ένα άλλο με κείμενο από τον Όμηρο. Στο κάτω τμήμα του πλαισίου υπάρχει παράσταση πάλης ανάμεσα στον Ηρακλή που κρατά ξύλινο ρόπαλο και έφιππο Αμαζόνα με σιδερένιο διπλό πέλεκυ. Σημαντικό στοιχείο αποτελεί το «ρόπαλο του Ηρακλέως» (σύμβολο της ελληνικής πνευματικής δύναμης και αρετής) το οποίο εμφανίζεται σε πολλά εκδοτικά έργα του Ρήγα.

Ακόμα και μέσα στην ίδια την Χάρτα ο Ρήγας παραθέτει το ρόπαλο σε διάφορα σημεία, όπως επίσης στην αρχή του πάνω περιθωρίου (10ο φύλλο) όπου καταγράφει 114 ονόματα μεγάλων αρχαίων Ελλήνων με σχετικές χρονολογίες ξεκινώντας αλφαβητικά από τον Άδμητο των Φερών για να καταλήξει στον Ώκελο (11ο φύλλο). Στο μεταξύ συμπεριλαμβάνονται: Ασκληπιός, Αισχύλος, Ανάχαρσις, Αριστοτέλης, Αρχιμήδης, Δημόκριτος, Ευριπίδης, Ηράκλειτος, Ησίοδος, Θουκυδίδης, Ιάσων, Ιπποκράτης, Λεωνίδας, Λίνος, Μίνως, Όμηρος, Ορφέας, Πελασγός, Πλάτων, Πυθαγόρας, Σαπφώ, Σοφοκλής, Σωκράτης, Χείρων κ.ά. πολλοί. Στην συνέχεια του άνω περιθώριου (12ο φύλλο) καταγράφονται «Οι από Ελλήνων Βασιλεύσαντες ενδόξως» με αντίστοιχες χρονολογίες, ξεκινώντας από τον «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ», φτάνοντας μέχρι την «Κλεοπάτρα». Από τον «Αύγουστο» το 31 π.Χ. ένας έντονος και ευδιάκριτος Σταυρός σηματοδοτεί την ακολουθία που συνεχίζουν οι «μετά Χν Ρωμάνοι» με τον «Τιβέριο» (το 14 μ.Χ.) και τέλος τον «Βαλένση» (364 μ.Χ.).



Συνολικά καταγράφονται 52 βασιλείς-αυτοκράτορες, ανάμεσά τους και ο «ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ». Την καταγραφή συνεχίζει στο κάτω περιθώριο της Χάρτας (2ο και 3ο φύλλο) ο «Θεοδός: ο μέγ:» (το 379 μ.Χ.) κι ένας διχοτομημένος σταυρός πληροφορεί για την διαίρεση της αυτοκρατορίας σε Ανατολική και Δυτική («Εχωρ. το βασ: εις Ανατ. κ’ Δυτικόν»).

Μέχρι και τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο που αναλαμβάνει το 1448 καταγράφονται 79 ονόματα αυτοκρατόρων της Κωνσταντινούπολης. Έπειτα εμφανίζεται το σύμβολο της ημισελίνου και σειρά παίρνει ο «Μουχαμμέτ: β’:» που «ούτος επόρθησε την πόλιν» κι ένα σύνολο 23 σουλτάνων της Οθωμανικής κυριαρχίας μέχρι και τον «Σελήμ.γ’» το 1789.



Γεωγραφικά η Χάρτα απεικονίζει τμήματα της Ανατολικής Ρωμαϊκής (ή Ρωμανικής) Αυτοκρατορίας. Εκτείνεται ανατολικά μέχρι την Λυκία και την Βιθυνία, βόρεια ως τα Καρπάθια και τους ποταμούς Δούναβη και Σάββα, δυτικά ως την Δαλματία και το Ιόνιο Πέλαγος και νότια μέχρι το Λιβυκό

Επίσης η Χάρτα περιλαμβάνει:

9 επιπεδογραφίες σημαντικών ιστορικών τόπων: Κωνσταντινούπολης, Δελφών, Ολυμπίας, Πλαταιών, Σαλαμίνας, Θερμοπυλών, Αθήνας-Πειραιώς, Σπάρτης και Φερών (πατρίδος του Ρήγα). Πρόκειται για λεπτομερή τοπογραφικά διαγράμματα της εποχής. Οι επιπεδογραφίες της Κωνσταντινούπολης και των Φερών είναι ίσως έργα του Ρήγα. Οι υπόλοιπες προέρχονται από το έργο «Νέος Ανάχαρσις» του J.J. Barthelemy (1788), που μετάφρασε ο Ρήγας και την χαρτογραφική απεικόνιση είχε κάνει ο J.D. Barbie du Bogage

την κάτοψη ενός αρχαίου θεάτρου

161 νομίσματα διπλής όψεως της αρχαιοελληνικής, ρωμαϊκής και βυζαντινής περιόδου

ρόδο των ανέμων ιταλικού τύπου, με 32 διευθύνσεις και γαλλικό συμβολισμό (το κρίνο) για τον Βορρά και τον Νότο

κλίμακα, που εκτιμάται γύρω στο 1:600.000

υπόμνημά με 19 επεξηγήσεις συμβόλων

ονομασίες αρχαίες και νέες πολλών τοπωνυμίων (π.χ. Φερά. Βελεστίνος)

πλήθος ιστορικών, αρχαιολογικών κ.ά. στοιχείων (πχ. Αχιλλέως Τάφος, Κυνός Σήμα/Τάφος Εκάβης, Αρεθουσα Πηγή στην Χαλκίδα, Υπερία Πηγή στο Βελεστίνο, ποιητές, ήρωες, μάχες Θερμοπυλών, Πλαταιών, ναυμαχία Σαλαμίνας κ.ά. πολλά)

* Μέρος των παραπάνω στοιχείων και πολλά περισσότερα για την Χάρτα του Ρήγα μπορεί να αντλήσει κανείς από το έργο του Δημητρίου Καραμπερόπουλου «Η ‘’Χάρτα της Ελλάδος’’ του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία», ανάτυπο από την έκδοση «Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή» της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης ‘‘Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα’’, Αθήνα 1998.
** Ο Δήμος Βελεστίνου παραχώρησε το ψηφιακό αρχείο της ΧΑΡΤΑΣ, ώστε αυτή να παραληφθεί εκτυπωμένη στην πόλη του Βόλου έπειτα από σχετικές ενέργειες υπαλλήλου του Γραφείου Κτηματογράφησης Ευβοίας (Λεωφ. Αθηνών ή Καραμανλή 24 ΑΒ, ΧΑΛΚΙΣ).

Η ΧΑΡΤΑ ΚΑΙ Ο ΡΗΓΑΣ



Το 1997 η Χάρτα ανακηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Με την Χάρτα ο Ρήγας ήθελε να δείξει στους υπόδουλους Έλληνες και τον Ελληνισμό «τί έχασε, τί έχει, τι του πρέπει». Να δείξει τις ρίζες του, από πού κατάγεται και τι μέλλον του αξίζει. Γι΄αυτό στην Χάρτα χαράχθηκε η ιστορία και η δόξα των Ελλήνων. Στόχος του Ρήγα ήταν η προβολή της μεγάλης Ελληνικής κληρονομιάς να εξυψώσει το ηθικό του Λαού, να αφυπνίσει την Εθνική Συνείδηση και να οδηγήσει στην Επανάσταση.

Στοχεύοντας στην Επανάσταση παράλληλα συνέγραψε τον Θούριο («Ορμητικό Πατριωτικό Ύμνο πρώτο, εις τον ήχο»). Μελοποιημένος το 1970 από τον Χρήστο Λεοντή ο Θούριος φτάνει μέχρι τις μέρες μας με την φωνή του Νίκου Ξυλούρη:

«Ως πότε παλικάρια να ζούμε στα στενά,
Μονάχοι σα λιοντάρια, σταις ράχαις στα βουνά …
Να φεύγωμ΄απ΄τον κόσμο για την πικρή σκλαβιά …
Καλλιο ΄ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή,
παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά & φυλακή…»

Γνωρίζοντας την καταλυτική σημασία της παιδείας στην συνείδηση και το φρόνημα του σκλαβωμένου λαού, ο Ρήγας παρήγαγε ένα πολύ μεγάλο συγγραφικό και μεταφραστικό έργο (Σχολείον των Ντελικάτων εραστών, Φυσικής Απάνθισμα, Ηθικός Τρίπους, Νέα Πολιτική Διοίκησις [Επαναστατική Προκήρυξη, Διακήρυξη Δικαιωμάτων Ανθρώπου, Σύνταγμα, Επαναστατικά Άσματα], Νέος Ανάχαρσις, Χάρτης Βλαχίας, Χάρτης Μολδαβίας, Χαλκογραφία Μεγάλου Αλεξάνδρου, Στρατιωτικόν Εγκόλπιον, Πνεύμα των Νόμων).

Δικαίως λοιπόν έχει χαρακτηρισθεί Διαφωτιστής, Πολιτικός και Στρατιωτικός νους, Οραματιστής (και μιας Δημοκρατικής πολιτείας των Βαλκανίων), Επαναστάτης, Μάρτυρας και Εθνεγέρτης.



Ρήγας και Αδαμάντιος Κοραής «ανασηκώνουν» την Ελλάδα σε έργο του Θεόφιλου

Το 1797 η Χάρτα τυπώθηκε στην Βιέννη σε 1.220 αντίτυπα. Τα 624 στάλθηκαν στην Σμύρνη, 300 στο Βουκουρέστι και τα υπόλοιπα πουλήθηκαν σε Έλληνες της Βιέννης, βάσει του πρακτικού των καταθέσεων του Ρήγα και των συντρόφων του μετά την σύλληψή τους από την αυστριακή αστυνομία, τον Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς.

Γεννημένος το 1757 στο Βελεστίνο της Μαγνησίας, ο Ρήγας ήταν 40 χρονών όταν συνελήφθη. Μαζί του ήταν και 7 σύντροφοί του. Ο Ευστράτιος Αργέντης, 31 ετών έμπορος από τη Χίο, ο Δημήτριος Νικολίδης, γιατρός από τα Ιωάννινα, ετών 32, ο Αντώνιος Κορωνιός έμπορος και λόγιος από τη Χίο, ετών 27, ο Ιωάννης Καρατζάς, λόγιος από την Λευκωσία της Κύπρου 31 ετών, ο Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας, έμπορος από τη Σιάτιστα, ετών 22, ο Ιωάννης Εμμανουήλ, φοιτητής ιατρικής, από την Καστοριά, ετών 24 και ο αδελφός του Παναγιώτης Εμμανουήλ, υπάλληλος του Αργέντη, 22 ετών.

Αρχές καλοκαιριού του 1798, μετά από 40 μέρες φυλάκισης και βασανιστηρίων στον Πύργο Νεμπόϊζα του Βελιγραδίου, οι Τούρκοι τους στραγγάλισαν και τους έριξαν στον Σάββα, παραπόταμο του Δούναβη.

Στις 13 Ιουνίου (24 Ιουνίου με το νέο ημερολόγιο) συμπληρώνονται 222 χρόνια από τον θάνατό τους.