Το ελληνικό αλφάβητο έχει υποστεί πολλές αλλαγές κατά τη μακρά πορεία της ιστορίας του. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, αφού οι Έλληνες το χρησιμοποιούν για σχεδόν τρεις χιλιετίες. Μία από τις αλλαγές που συνέβησαν είναι η εξαφάνιση ορισμένων γραμμάτων που υπήρχαν παλαιότερα. Ποια ήταν αυτά τα γράμματα και τι γνωρίζουμε σήμερα για αυτά;
Κατ’ αρχάς, αξίζει να κατανοήσουμε πώς απέκτησε τα γράμματά του το ελληνικό αλφάβητο. Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική παράδοση, οι Έλληνες υιοθέτησαν το φοινικικό αλφάβητο μετά την άφιξη του Φοίνικα πρίγκιπα Κάδμου. Οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις επιβεβαιώνουν ότι αυτή η υιοθέτηση έλαβε χώρα κάπου στον 9ο αιώνα π.Χ.
Το φοινικικό αλφάβητο περιλάμβανε μόνο σύμφωνα. Όταν το υιοθέτησαν οι Έλληνες, το τροποποίησαν ώστε να περιλαμβάνει και φωνήεντα. Αυτή η καινοτομία υπήρξε καθοριστική εξέλιξη στην ιστορία της γραφής.
Ο Πλούταρχος, Έλληνας ιστορικός του 1ου αιώνα μ.Χ., αναφέρει ότι τα αρχικά ελληνικά γράμματα ήταν δεκαέξι. Ένας προγενέστερος συγγραφέας, ο Υγίνος, υποστηρίζει ότι ήταν δεκαοκτώ. Στην πραγματικότητα, φαίνεται πως καμία από τις δύο εκδοχές δεν είναι απόλυτα ακριβής. Αρχαίες επιγραφές αποδεικνύουν ότι οι πρώιμες ελληνικές επιγραφές χρησιμοποιούσαν και τα 22 γράμματα του φοινικικού αλφαβήτου. Τέσσερα από αυτά αντιστοιχούσαν σε ήχους που δεν υπήρχαν στην ελληνική γλώσσα και έτσι τροποποιήθηκαν σε φωνήεντα.
Ίσως η αναφορά του Υγίνου στα «δεκαοκτώ αρχικά γράμματα» να προέρχεται από μία παραμορφωμένη ανάμνηση των αρχικών δεκαοκτώ συμφώνων. Σε κάθε περίπτωση, ο συνολικός αριθμός γραμμάτων του ελληνικού αλφαβήτου αυξήθηκε με τον καιρό.
Ορισμένα γράμματα που βρίσκουμε σε αρχαίες ελληνικές επιγραφές δεν υπάρχουν πια στο σύγχρονο ελληνικό αλφάβητο. Αυτό συμβαίνει γιατί η ίδια η γλώσσα εξελίχθηκε και, ως εκ τούτου, το αλφάβητο προσαρμόστηκε στις ανάγκες της. Επιπλέον, στην αρχαιότητα υπήρχαν πολλές διαφορετικές διάλεκτοι της ελληνικής, κάθε μία με τις δικές της φωνητικές απαιτήσεις, που δεν εξυπηρετούνταν απαραίτητα από ένα κοινό σύνολο γραμμάτων.
Στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., το ιωνικό αλφάβητο υιοθετήθηκε επίσημα από την Αθήνα. Μέσα στον επόμενο αιώνα αντικατέστησε τα τοπικά αλφάβητα των άλλων ελληνικών περιοχών. Ωστόσο, το ιωνικό αλφάβητο περιλάμβανε μόλις 24 γράμματα, εγκαταλείποντας αρκετά παλαιότερα. Ποια ήταν λοιπόν αυτά τα γράμματα που υπήρχαν και πλέον δεν χρησιμοποιούνται;
Ένα από τα πιο γνωστά χαμένα γράμματα είναι το δίγαμμα, το οποίο γραφόταν ως Ϝ. Εξωτερικά μοιάζει με το λατινικό γράμμα F, αλλά παρίστανε διαφορετικό ήχο: το «w». Το όνομά του στην αρχαιότητα ήταν «ουαῦ», προερχόμενο κατευθείαν από τη φοινικική ονομασία του.
Ένα άλλο ξεχασμένο γράμμα είναι το σαν, το οποίο είχε τη μορφή Ϻ. Αν και θυμίζει το γράμμα Μ, στην πραγματικότητα αντιπροσώπευε τον ήχο «σ». Σταδιακά το σαν εγκαταλείφθηκε, και τη θέση του πήρε το γράμμα σίγμα (Σ), που επικράτησε ως το κυρίαρχο γράμμα για αυτόν τον ήχο.
Ακολουθεί το κόππα, με μορφή Ϙ. Η εμφάνισή του θυμίζει έντονα το σημερινό γράμμα Q, και δεν είναι τυχαίο: το κόππα χρησιμοποιούνταν ακόμα όταν οι Λατίνοι υιοθέτησαν το ελληνικό αλφάβητο, και από αυτό προήλθε τελικά το λατινικό Q. Το κόππα αντιπροσώπευε έναν ήχο παρόμοιο με το «κ», αλλά σταδιακά αντικαταστάθηκε από το γράμμα κάππα (Κ).
Τέλος, υπήρχε το γράμμα σάμπι, με τη μορφή Ͳ. Παρότι μοιάζει με το γράμμα Τ, δεν έχει σχέση με το ελληνικό ταυ (Τ), το οποίο παρίστανε τον ήχο «τ». Το σάμπι αποδίδεται ότι παρίστανε έναν ήχο που προσεγγίζει το «σ» ή το «sh», αν και η ακριβής φωνητική του ταυτότητα παραμένει άγνωστη. Εγκαταλείφθηκε όταν έπαψε να χρησιμοποιείται αυτός ο ήχος.
Έτσι, το ελληνικό αλφάβητο δεν υπήρξε στατικό, αλλά ένα δυναμικό εργαλείο που εξελίχθηκε μαζί με τη γλώσσα και την κοινωνία. Η ιστορία των γραμμάτων που χάθηκαν, όπως το δίγαμμα, το σαν, το κόππα και το σάμπι, αποτελεί μαρτυρία της μεγάλης διαδρομής του ελληνικού λόγου μέσα στον χρόνο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου