ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ κ.κ.ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ:

"Πᾶσα ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης καί τῆς ἄλλης ἀρετῆς, πανουργία οὐ σοφία φαίνεται".
(Πλάτων)

Ἱερώτατοι ἅγιοι ἀδελφοί,
Ἐντιμότατε κύριε Γενικέ Πρόξενε,
Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες,
Ἐλλογιμώτατοι ἐκπαιδευτικοί,
Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,

Ἡ σημερινή ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν δίδει εἰς ἡμᾶς τήν εὐκαιρίαν καί τήν χαράν νά συγκεντρωθῶμεν... διά νά τιμήσωμεν τήν ἱεράν αὐτῶν μνήμην καί τήν ἀνεκτίμητον συμβολήν των εἰς τήν παιδείαν καί τόν πολιτισμόν μας, ταὐτοχρόνως δέ νά συλλάβωμεν τά πολλαπλᾶ μηνύματα τά ὁποῖα οὗτοι ἀποστέλλουν εἰς τόν ἄνθρωπον ἑκάστης ἐποχῆς, ἰδίως εἰς τήν ἐκπαιδευτικήν κοινότητα, πρός τούς διδάσκοντας καί τούς διδασκομένους.
Ἡ ἑορτή αὕτη εἶναι ἑορτή τῶν γραμμάτων καί τῆς παιδείας. Ἑορτή πασῶν τῶν βαθμίδων ἐκπαιδεύσεως. Συγχρόνως ὅμως εἶναι καί μία ἰδιαιτέρα ἡμέρα διά τήν Πόλιν μας, διότι οἱ δύο ἐκ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καί ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, τμῆμα τῶν ἱερῶν λειψάνων τῶν ὁποίων θησαυρίζεται εἰς τόν Πάνσεπτον Πατριαρχικόν Ναόν, ὑπῆρξαν Ἀρχιεπίσκοποί της καί ἐποίμαναν τόν λαόν αὐτῆς.Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι εἶναι οἱ αἰώνιοι καί ἀθάνατοι οἰκουμενικοί διδάσκαλοι τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Ἐδίδαξαν μέ τόν ἅγιον βίον των, μέ τό ἀνυπέρβλητον παράδειγμά των, μέ τά σοφά των συγγράμματα.
Τό μέγα μήνυμα, τό ὁποῖον ἀποστέλλουν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι σήμερον εἶναι ἡ ἐπιστροφή εἰς μίαν παιδείαν καί ἐκπαίδευσιν χριστοκεντρικήν. Δυστυχῶς, εἰς τάς ἡμέρας μας βλέπομεν τήν ἀνθρωπότητα νά προοδεύῃ ὅσον ποτέ εἰς τάς γνώσεις καί εἰς τήν ἐπιστήμην, νά ἀντιμετωπίζῃ ὅμως ὄχι μόνον τά αὐτά προβλήματα πρός ἐκεῖνα τά ὁποῖα ἀντιμετώπιζεν εἰς τό παρελθόν, ἴσως καί εἰς μείζονα βαθμόν, ἀλλά νά ἔχῃ προκαλέσει καί νέα σοβαρώτερα. Μάλιστα, ἡ ἐπιστήμη ἔχει σήμερον ἀπελευθερώσει δυνάμεις τῆς φύσεως αἱ ὁποῖαι ἠμποροῦν νά φέρουν τήν ὁλοκληρωτικήν καταστροφήν τῆς γῆς. Τοῦτο, δυστυχῶς, συμβαίνει διότι ἡ παιδεία μας δέν εἶναι χριστοκεντρική, ὅπως ἦτο ἡ παιδεία τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, ἀλλά ἀνθρωποκεντρική. Ὅταν ὅμως φεύγῃ ὁ Χριστός καί εἰς τήν θέσιν Του εἰσέρχεται ὁ ἄνθρωπος, ὁ πεπτωκώς ἄνθρωπος, ὁ ἄνθρωπος ζῇ τήν κόλασιν τοῦ ἑαυτοῦ του. Ὅπως γράφει ὁ μέγας Ρῶσσος λογοτέχνης Φιοντόρ Ντοστογιέβσκι εἰς τό βαθυστόχαστον διήγημά του «Τό ὄνειρον ἑνός ἀστείου ἀνθρώπου», «ὅταν οἱ ἄνθρωποι ἔγιναν κακοί, ἤρχισαν νά ὁμιλοῦν διά τήν ἀδελφοσύνην καί τόν οὑμανισμόν, καί κατέλαβον τάς ἰδέας αὐτάς. Ὅταν ἤρχισαν νά πράττουν ἐγκλήματα, τότε ἐφεῦρον τήν δικαιοσύνην». Στόχος τῆς παιδείας δέν θά πρέπει λοιπόν νά εἶναι ἡ δημιουργία θεωρητικοῦ ὑποβάθρου ἐπί τοῦ ὁποίου θά στηριχθοῦν αἱ κοινωνικαί συμβάσεις καὶ θά δομηθοῦν μηχανισμοὶ ἀμβλύνσεως τοῦ ἐνδιαθέτου εἰς τόν ἄνθρωπον αὐτοελέγχου καί τῆς ὅποιας συνειδήσεως καἰ αὐτοσυνειδησίας του. Κύριος σκοπός τῆς παιδείας θά πρέπει νά εἶναι ἡ ἀπόκτησις γνώσεως ἡ ὁποία θά ἀποσκοπῇ εἰς τήν κοινωνικήν εὐποιΐαν, εἰς τήν ἀνάπτυξιν σταθερῶν ἀρχῶν κοινωνικῆς συμβιώσεως καί προόδου, εἰς τήν καλλιέργειαν τοῦ ἀγαθοῦ, εἰς τήν συναντίληψιν τοῦ συνανθρώπου, ἰδίᾳ τοῦ ἀσθενοῦς καί τοῦ πάσχοντος. Ἡ ἀληθής παιδεία θά πρέπει νά μετατρέπῃ τήν διδασκομένην θεωρίαν εἰς πρᾶξιν, πρᾶξιν ἀγαθήν, ὡς ἦτο ἡ περίπτωσις τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, οἱ ὁποῖοι ἐχρησιμοποίησαν τήν ἐπιστήμην καί τήν γνῶσιν διά τήν καλλιέργειαν τῆς ἀρετῆς. Ἡ ἀληθής παιδεία θά πρέπει νά καλλιεργῇ τήν διάκρισιν, νά συντελῇ εἰς τήν ὁμοίωσιν τοῦ ἀνθρώπου πρός τόν Θεόν, εἰς τήν συνάντησιν μέ τόν Χριστόν.
Δυστυχῶς ἡ παιδεία μας σήμερον δέν ἀσχολεῖται μέ τήν καλλιέργειαν τῆς ψυχῆς τοῦ παιδίου, ἡ ὁποία ἦτο τό πρῶτον μέλημα τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, ἀλλά ἔχει στραφῆ, κυρίως, εἰς τήν στεῖραν ἐγκεφαλικήν γνῶσιν. Ὅπως εὐστόχως ἔχει λεχθῆ, οὐδέποτε ὑπῆρχον εἰς τόν κόσμον τόσοι ἐγγράμματοι ἄνθρωποι μέ τόσας πολλάς γνώσεις εἰς πᾶν πεδίον τοῦ ἐπιστητοῦ καί συγχρόνως τοιαύτη πνευματική πενία. Οἱ νέοι σήμερον κατέχουν πλεῖστα πτυχία καί διπλώματα, ἀλλά μετά δυσκολίας δυνάμεθα νά εὕρωμεν γνησίους πνευματικούς ἀνθρώπους. Ἡ παιδεία μας ἐσφαλμένως ἐπιζητεῖ πρωτίστως νά θεραπεύσῃ τάς ἀνάγκας τοῦ κράτους, τῆς οἰκονομίας, τῶν ἐπιχειρήσεων, καί ὄχι τάς ἀνάγκας τῆς ἀνησύχου νεανικῆς ψυχῆς. Ἡ πραγματική ὅμως παιδεία προσφέρει κατ' οὐσίαν πνευματικήν καί ὄχι μόνον τεχνικήν μόρφωσιν. Κάθε κοινωνία ἡ ὁποία θέλει νά προκόψῃ ἀληθῶς, ἔχει πρωτίστως ἀνάγκην ἀρετῆς καί κατόπιν ἐπιστημονικῶν γνώσεων. Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι δέν εἶχον μόνον κοσμικήν σοφίαν, ἀλλά κυρίως χάριν Θεοῦ. Οὕτως ἀνεδείχθησαν σοφοί διδάσκαλοι καί πνευματικοί ὁδηγοί ἀναριθμήτων ἀνθρώπων, ἀπό τῆς ἐποχῆς των μέχρι σήμερον.
Διό καί ὁ λόγος τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν ὁμοιάζει πρός τήν ἀθόρυβον ποτιστικήν βροχήν, ἡ ὁποία ἀναζωογονεῖ, γονιμοποιεῖ, μεταβάλλει τήν διψασμένην καί ξηράν γῆν εἰς φιλόστοργον – καρποφόρον μητέρα. Ἔχει τήν χάριν νά μαλακώνῃ καί τάς πλέον σκληράς καρδίας. Πολλούς ὁδηγεῖ εἰς ἀληθινήν μετάνοιαν καί εἰς τήν ἀρετήν. «Ἡ παιδεία», λέγει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, «εἶναι μέγιστον ἀγαθόν διά τόν ἄνθρωπον, εἶναι μετάληψις ἁγιότητος». Ὁ ἴδιος ἅγιος ἀπηύθυνε πρό 1600 περίπου ἐτῶν τάς ἑξῆς παραινέσεις πρός τούς γονεῖς ἐν σχέσει πρός τήν παιδείαν τῶν τέκνων των: «Ἄσκησον τήν ψυχήν τοῦ παιδίου πρῶτον, καί κατόπιν θά ἀκολουθήσουν καί τά ὑπόλοιπα. Ὅταν ἡ ψυχή τοῦ παιδίου δέν εἶναι ἐνάρετος, οὐδόλως ὠφελοῦν αὐτό τά χρήματα. Καί ὅταν εἶναι, οὐδόλως βλάπτει αὐτό ἡ πτωχεία. Θέλεις νά ἀφήσῃς αὐτό πλούσιον; Δίδασκε εἰς αὐτό νά εἶναι καλός ἄνθρωπος ... Διότι πλούσιος δέν εἶναι αὐτός ὁ ὁποῖος ἔχει ἀνάγκην πολλῶν χρημάτων καί ὁ ὁποῖος περιβάλλεται ὑπό πολλῶν ἀγαθῶν, ἀλλά ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος οὐδενός ἔχει ἀνάγκην». Πόσον, πράγματι, ἐπίκαιροι οἱ λόγοι τοῦ Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου σήμερον, εἰς τήν ἐποχήν τοῦ ὑλικοῦ εὐδαιμονισμοῦ, τοῦ ὑπερκαταναλωτισμοῦ, τῆς ἀνίσου κατανομῆς τῶν ἀγαθῶν εἰς ἐπίπεδον τοπικῶν κοινωνιῶν ἀλλά καί τῆς παγκοσμίου κοινότητος, εἰς τήν ἐποχήν κατά τήν ὁποίαν περιτράνως διαπιστοῦται ὅτι ἡ ὑλική ἐπάρκεια μεγενθύνει τό ψυχικόν κενόν τῶν ἀνθρώπων, ἡ δέ πενία, ἡ ὁποία ἀπειλητικῶς κρούει τήν θύραν ἑκατομμυρίων ἀνθρώπων τοῦ "πολιτισμένου" κόσμου, ὁδηγεῖ αὐτούς εἰς τήν ἀπογοήτευσιν καί τήν ἀπόγνωσιν, διότι δέν ἐθεμελίωσαν τήν ζωήν των εἰς ἀληθεῖς ἀρχάς ἀλλά εἰς προσδοκίας φρούδας, διότι δέν ἀνεζήτησαν τούς οὐρανίους θησαυρούς ἀλλά τούς ἐπιγείους, τούς ὁποίους σής καί βρῶσις ἀφανίζει. Καί, διά νά εἴμεθα περισσότερον ἐπίκαιροι, διότι ἐλησμόνησαν τούς λόγους τῆς Σοφίας Σειράχ: "Μνήσθητι καιρόν λιμοῦ ἐν καιρῷ πλησμονῆς, πτωχείαν καί ἔνδειαν ἐν ἡμέραις πλούτου".
Δέν πρέπει ὅμως νά λησμονῶμεν ὅτι εἰς τά πρόσωπα τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν συνεζεύχθη ἁρμονικῶς ἡ παιδεία, ἡ μόρφωσις καί ἡ ἑλληνική φιλοσοφική κατάρτισις, μέ τήν χριστιανικήν ἀλήθειαν. Ἦσαν σοφοί κατά κόσμον καί σοφοί κατά Θεόν. Διά τοῦτο καί ἡ ἑορτή των κατέληξεν ἑορτή τῆς ἑλληνοχριστιανικῆς παιδείας, τήν ὁποίαν οἱ Τρεῖς Οἰκουμενικοί αὐτοί Διδάσκαλοι ἔθεσαν εἰς τάς ὀρθάς αὐτῆς βάσεις. Ὁ Μ. Βασίλειος θεωρεῖ τήν κλασσικήν παιδείαν χρήσιμον διά τήν εἴσοδον εἰς τήν ἀληθινήν σοφίαν τοῦ εὐαγγελίου μέ τόν γνωστόν περίφημον λόγον αὐτοῦ πρός τούς νέους. Αὐτήν τήν παιδείαν καί τήν γλῶσσαν θά πρέπει νά ἀγωνισθοῦν οἱ σημερινοί νέοι μας νά κατακτήσουν κατά τό διάστημα τῶν σπουδῶν των, ὥστε νά διατηρήσουν τήν πνευματικήν των ταυτότητα καί τήν πολύτιμον κληρονομίαν τοῦ γένους μας. Ἡ ὅσον τόν δυνατόν τελειοτέρα ἐκμάθησις τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης καί ἡ σπουδή τῶν ἑλληνικῶν κειμένων θά εἶναι δι' αὐτούς ἕνα ὄργανον ὄχι ἁπλῶς χρησιμώτατον, ἀλλά ἀπαραίτητον, μέ τό ὁποῖον θά ὁδηγηθοῦν εἰς τήν ἀληθινήν γνῶσιν καί σοφίαν, ὅπως ὡδηγήθησαν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι.
Διά τοῦτο οἱ προπάτορες ἡμῶν ἵδρυσαν καί συνετήρουν μέ πλείστας θυσίας καί κόπους τά περίφημα ἐκπαιδευτήρια τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τό ἐπίπεδον τῶν ὁποίων ἦτο τόσον ὑψηλόν καί ἀσυναγώνιστον, ὥστε νά μή εἶναι δυνατόν νά ξεπερασθῇ ἀκόμη καί σήμερον: Πατριαρχική Μεγάλη τοῦ Γένους Σχολή, Ἰωακείμειον Παρθεναγωγεῖον, Ζάππειον Παρθεναγωγεῖον, Κεντρικόν Παρθε-ναγωγεῖον, Ζωγράφειον, Ἱερά Θεολογική Σχολή Χάλκης. Αὐτά καί πολλά ἄλλα ἐκπαιδευτήρια διετήρησαν ἐπί μακράν σειράν ἐτῶν τό Οἰκουμενικόν μας Πατριαρχεῖον καί ἡ περί αὐτό Ὁμογένεια, ὑποβαλλόμενα εἰς μυρίους ἀγῶνας καί μερίμνας, προκειμένου ἡ λαμπάς τήν ὁποίαν ἤναψαν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι πρό τοσούτων αἰώνων νά μένῃ ἄσβεστος καί νά φωτίζῃ τήν οἰκουμένην. Τούς κόπους αὐτούς συνεχίζει καί σήμερον νά καταβάλλῃ τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον διά τήν παιδείαν καί τήν ἀγωγήν τῶν νέων τέκνων αὐτοῦ ἁπανταχοῦ τῆς γῆς, διά τῆς ἐπιδείξεως μερίμνης διά τήν ἵδρυσιν καί λειτουργίαν μορφωτικῶν καθιδρυμάτων πάσης ἐκπαιδευτικῆς βαθμίδος, ἀπό τῆς στοιχειώδους μέχρι τῆς πανεπιστημιακῆς, εἰς ὅλην τήν ἔκτασιν τῆς δικαιοδοσίας αὐτοῦ.
Ἡ ἐφετεινή ἑορτή τῶν Γραμμάτων ἑορτάζεται ἐν τῷ Ἱερῷ ἡμῶν Κέντρῳ ὑπό ἐλπιδοφόρους καί εὐοιώνους ἀκτῖνας φωτός διά τό μέλλον τῆς περί αὐτό Ὁμογενείας, καθώς ἀξιούμεθα νά ζήσωμεν τό γεγονός τῆς ἐπαναλειτουργίας, μετά ἥμισυ σχεδόν αἰῶνος, Ρωμαίηκου σχολείου ἐν τῇ ἰδιαιτέρᾳ ἡμῶν πατρίδι, ἐν Ἴμβρῳ, τό ὁποῖον θά ἀποτελέσῃ φάρον παιδείας διά τούς Ἰμβρίους νεοσσούς καί πόλον ἕλξεως διά τούς γονεῖς αὐτῶν, οἱ ὁποῖοι θά θελήσουν νά ἐπανακάμψουν εἰς τήν πατρίδα των καί νά ἀναθρέψουν τά τέκνα των εἰς τάς πατρογονικάς των ἑστίας, εἰς τάς ἁλικτύπους φρυγανώδεις ἀκρωρείας ὑπό τόν λαμπερόν αὐτῆς οὐρανόν, τόν ἀποπνέοντα τήν αἰγαιοπελαγίτικην εὐωδίαν. 
Ἐν κατακλεῖδι, ἐπιθυμοῦμεν νά στρέψωμεν τόν λόγον καί εἰς τούς ἐλλογίμους καί ἀγαπητούς ἐκπαιδευτικούς καί νά ἀναφέρωμεν ὅτι σήμερον, περισσότερον ἀπό ποτέ ἄλλοτε, ἔχομεν ἀνάγκην ἀπό πρότυπα ὡς οἱ ἑορταζόμενοι Τρεῖς Ἱεράρχαι. Διότι τό ἔμπρακτον παράδειγμα ἀξίζει ὅσον χίλιοι λόγοι. Ὅταν ὑπάρχουν αὐτά τά πρότυπα, ἕτοιμα νά δείξουν τόν Χριστόν καί τήν ἀληθῆ ἀρετήν εἰς τά παιδία,  ὡς οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι ἔπραττον μέ τήν ζωήν των, τότε ἡ παιδεία ἡμῶν οὐδέν πλέον χρειάζεται. Εἶναι χαρακτηριστικόν τό παράδειγμα τῶν μαθητῶν τῆς ἐν Ἀθήναις Ριζαρείου Σχολῆς, οἱ ὁποῖοι εἶχον πρό ἑκατόν περίπου ἐτῶν ἐνώπιόν των ἕν ἀληθές ὑπόδειγμα διδασκάλου, τόν γνωστόν εἰς πάντας ἡμᾶς Ἅγιον Νεκτάριον. Ἕνας μαθητής περιέγραφεν αὐτόν διά τῶν ἑξῆς λόγων, τούς ὁποίους καί παραθέτομεν διά νά κατανοήσωμε τί ἦσαν καί οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι διά τό ποίμνιόν των καί πῶς πρέπει νά εἶναι ὁ πραγματικός διδάσκαλος: «Τό πρόσωπόν του μέ ἑλκύει ὡς ὁ μαγνήτης. Ἀδύνατον πλέον νά τόν ἀποχωρισθῶ. Τό αὐτό ὁμολογοῦν πολυάριθμοι συμμαθηταί μου. Τί τό ἰδιάζον, τί τό ἀκτινοβολοῦν ἆραγε κρύβει εἰς τήν ἁπλῆν καί πλήρη ταπεινώσεως ἐμφάνισίν του; Τόν βλέπεις νά ζῇ ἐντός τοῦ κόσμου, νά ὑπάρχῃ, νά συνδιαλέγεται μέ τόν κόσμον καί ὅμως αἰσθάνεσαι ὅτι δέν εἶναι ἄνθρωπος τοῦ κόσμου, ὅτι δέν ἔχει οὐδεμίαν ἐπαφήν καί σχέσιν μέ τάς ἐπιδιώξεις, τάς προσδοκίας καί τά ὄνειρα τῶν συνήθων ἀτόμων ἅτινα μᾶς περιβάλλουν... Τό παράδειγμα οὐδέποτε ἐκπίπτει, οὐδέποτε ἀστοχεῖ...».
Ἔστω καί ἐάν ἔχουν περάσει ἐπάνω ἀπό χίλια ἑξακόσια χρόνια ἀπό τήν κοίμησίν των οἱ Τρεῖς Ἱεράρχαι εἶναι πάντοτε ζωντανοί καί παρόντες. Αὐτήν τήν ἀμεσότητα τῆς παρουσίας των ἀνάμεσά μας περιγράφει ὁ ἀείμνηστος Καθηγητής τῆς Λειτουργικῆς Ἰωάννης Φουντούλης διά τῶν ἑξῆς: «Μπορεῖτε νά ἰδῆτε στούς βυζαντινούς μας ναούς νά εἰκονίζωνται οἱ τρεῖς ἱεράρχαι στήν κόγχη τοῦ ἁγίου βήματος, μέ τά εἱλητάρια τῆς Θείας Λειτουργίας στά χέρια, νά περιβάλλουν τό θυσιαστήριο σάν νά λειτουργοῦν ἀδιαλείπτως, ὄχι μόνο στό ὑπερουράνιο, ἀλλά καί στό ἐπίγειο θυσιαστήριο τοῦ Θεοῦ, μαζί μέ τούς ἱερεῖς πού τελοῦν τά μυστήρια σήμερα. Σάν νά παρακάθηνται μαζί μέ ἡμᾶς στήν ἰδία κοινή ἱερά τράπεζα καί νά μετέχουν τῆς ἰδίας πνευματικῆς τροφῆς.»
Ἄς ἔχωμεν, λοιπόν, τάς προσευχάς των καί ἄς ἀγωνισθῶμεν μέ ὅλην μας τήν καρδίαν νά μή διαψεύσωμεν τάς προσδοκίας, τάς ὁποίας ἔχουν αὐτοί ἀπό ἡμᾶς, τούς ἐκκλησιαστικούς ποιμένας, καί ἀπό σᾶς, τούς διδασκάλους καί τούς μαθητάς, ὥστε νά ἀξιωθῶμεν νά συναντήσωμεν αὐτούς καί εἰς τήν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν μέ ὅλους τούς ἁγίους, "σύν πᾶσι τοῖς ἁγίοις", οἱ ὁποῖοι εὐηρέστησαν τόν Θεόν. Ἀμήν.