Δευτέρα 5 Σεπτεμβρίου 2022

«Ο Άνθρωπος που άλλαξε τον κόσμο» του Περικλή Παντούλα

 

Σήμερα η ρωσική κοινωνία  αποχαιρέτησε τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, τον απόλυτο πρωταγωνιστή μιάς εποχής, τον άνθρωπο  που σύμφωνα με πολλούς άλλαξε τον κόσμο μέσα σε έξι χρόνια .

Ο δυτικός κόσμος εξέφρασε τη «λύπη» του για τη μεγάλη απώλεια ενός ηγέτη που αποτέλεσε για τη δύση έναν εξαιρετικό συνομιλητή, ιδανικό συνεργάτη και πολλές φορές  βολικό αντίπαλο.

Για τις δυτικές κοινωνίες ο Γκορμπατσόφ  υπήρξε ο άνθρωπος της απέναντι πλευράς που βοήθησε στην προσέγγιση μεταξύ δύο διαφορετικών κόσμων, τη μείωση των πυρηνικών όπλων και εξοπλισμών αλλά και ένας εμπνευσμένος δημοκράτης, ένας γενναίος μεταρρυθμιστής.

Για τους συμπατριώτες του, μια μεγάλη προσωπικότητα πού όμως αμφισβητήθηκε ,και ακόμα αμφισβητείται,  έντονα για την προσφορά της. Ένα μεγάλο μέρος του Ρωσικού λαού τον θεωρεί ως τον ηγέτη  που προσέφερε δημοκρατία και  ελευθερία έκφρασης σε ένα  καταπιεσμένο λαό. Ένα άλλο μέρος του ως τον  άνθρωπος που παρέδωσε  τη Σοβιετική Ένωση και το σύνολο των συμμάχων της στο μεγάλο αντίπαλο, τη Δύση.

 Του καταλογίζουν την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού ή έστω την επίσπευση αυτής της πτώσης. Οι περισσότεροι αναλυτές πιστεύουν  ότι το ανατολικό μπλοκ, ο «δεύτερος κόσμος», δηλαδή  η Σοβιετική Ένωση και  τα κράτη του συμφώνου της Βαρσοβίας θα κατέρρεαν αργά ή γρήγορα εξαιτίας των  εσωτερικών προβλημάτων (ανελευθερία , τραγική οικονομία κ.α.) που είχε η λειτουργία τους.

  Πιστεύουν ότι η  παρουσία του Γκορμπατσόφ  στην ηγεσία της Ε.Σ.Σ.Δ. έπαιξε καταλυτικό ρόλο σε αυτή τη κατάρρευση.

  Κατά τη γνώμη μου ο τελευταίος γενικός γραμματέας  του κομμουνιστικού κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης,  της σημερινής Ρωσίας, σε ότι αφορά την κοινωνία  προσέφερε πάρα πολλά τόσο στον εκδημοκρατισμό της  όσο και στην ελευθερία έκφρασης. Επεδίωξε και πέτυχε αλλαγές που σε άλλες περιπτώσεις η επίτευξη τους θα απαιτούσε μεγάλο χρόνο,  επίπονες  διαπραγματεύσεις  εντός του δυσλειτουργικού  πολιτικού συστήματος που υπήρχε και βέβαια δύσκολες συναινέσεις.

Συγχρόνως οι πρωτοβουλίες του σε διεθνές επίπεδο για τη συνεργασία των δύο υπερδυνάμεων, τη μείωση των πυρηνικών εξοπλισμών,  τη συνεννόηση και τη βελτίωση των σχέσεων  αντιμετωπίστηκαν με θετικό τρόπο από τις δυτικές  κοινωνίες αλλά και από τη ρωσική κοινωνία, τουλάχιστον αρχικά. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ διαδέχθηκε γηραιούς ηγέτες που ακολουθούσαν συγκεκριμένα μονοπάτια, τόσο  στις σχέσεις με  τη δύση όσο και στη λειτουργία του Σοβιετικού Κράτους αλλά και στις σχέσεις με τα συμμαχικά κράτη της Σοβιετικής Ένωσης.  Οι αλλαγές που θέλησε να φέρει  εκ΄ των πραγμάτων ήταν ριζικές και σίγουρα οι εσωτερικές αντιδράσεις τεράστιες…

   Τα οφέλη των επιλογών αυτών τα καρπώθηκαν Ανατολή και Δύση (ασφαλέστερος κόσμος , περισσότερη δημοκρατία κτλ) 

   Όμως το κόστος των  επιλογών του υπήρξε δυσανάλογα βαρύ για τη ρωσική κοινωνία αλλά και τον ίδιο .  Δυστυχώς το κόστος αυτό  οφείλεται κατά κύριο λόγο στις πολιτικές ηγεσίες του δυτικού κόσμου. Η δύση είτε γιατί δεν ήθελε, είτε γιατί δεν μπορούσε να καταλάβει την αξία των αλλαγών στην αντίπερα όχθη, είτε γιατί -αυτό είναι και το πιθανότερο- θέλησε να εκμεταλλευτεί  τις αλλαγές αυτές και να εισπράξει άμεσα κέρδη- οικονομικά και γεωπολιτικά -   από την πτώση το υπαρκτού σοσιαλισμού, αντιμετώπισε τη Ρωσία και κατ΄ επέκταση τον Γκορμπατσόφ ως λάφυρο νίκης. «Εισέβαλε»  στην Ανατολική Ευρώπη με τη νοοτροπία του «κατσαπλιά»  και όχι με την ευγένεια του άρχοντα. Ενάντια σε κάθε αρχή που ισχυριζόταν και  ισχυρίζεται ότι πρεσβεύει…  Σίγουρα στις διεθνείς σχέσεις «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπήρχε ανάγκη για χρήση οποιουδήποτε μέσου , ο σκοπός είχε ήδη επιτευχθεί…

Οι τεράστιες αλλαγές που προσπάθησε να κάνει ο Γκορμπατσόφ σε καμία περίπτωση δεν στηρίχτηκαν  από τους πολιτικούς του δυτικού κόσμου  κυρίως δεν στηρίχθηκαν οικονομικά. Η οικονομία αποτελούσε πάντοτε ένα από τα  σημεία υπεροχής και κύριο μοχλό πίεσης του δυτικού μπλοκ προς το ανατολικό.   Οι αλλαγές του Γκορμπατσόφ εάν είχαν στηριχτεί σε οικονομικό επίπεδο, από τη δύση, θα είχαν αποδώσει  συντομότερα καλύτερα αποτελέσματα,  θα είχαν σταθεροποιήσει την οικονομία της Ρωσίας και θα είχαν επιδράσει θετικά στην  κοινωνίας της, η οποία έβλεπε με συμπάθεια κάθε «δυτικό νεοτερισμό» .  Δυστυχώς οι Ρώσοι αλλά και όλοι οι λαοί του παλαιού ανατολικού μπλοκ γνώρισαν την αξία και τη δύναμη της «ελεύθερης οικονομίας»  με τον σκληρό τρόπο.

 Θα ήταν αφελές να σκεφτούμε ότι ο Γκορμπατσόφ δεν είχε αξιολογήσει και δεν περίμενε την συγκεκριμένη στάση από τη δύση, όμως οι επιλογές που είχε στο οικονομικό πεδίο ήταν ανύπαρκτες.

Συγχρόνως η Ρωσία- ο βασικός διάδοχος της Ε.Σ.Σ.Δ.- σε γεωπολιτικό επίπεδο έχασε  μεγάλο μέρος από την ισχύ της…και αν αυτό δεν αποτελούσε προτεραιότητα για το λαό της Ρωσίας εκείνα τα  χρόνια, σήμερα η  επανάκτηση αυτής της ισχύος αποτελεί βασικό στοιχείο της  μεγάλης επιστροφής.

Οι δυτικοί ηγέτες αν και το γνώριζαν, δεν έλαβαν καθόλου υπόψη τους ότι μια μεγάλη χώρα σαν τη Ρωσία δεν διαλύεται εύκολα. Η Ρωσία μια χώρα με τεράστιες εκτάσεις και  με αστείρευτες πηγές  πλούτου, γρήγορα θα επανάκαμπτε και θα διεκδικούσε το χώρο που είχε και πριν. Σήμερα αυτό συμβαίνει, η Ρωσία προσπαθεί να ανακτήσει και σε ένα βαθμό το πετυχαίνει τις γεωπολιτικές -γεωστρατηγικές σταθερές της. Δυστυχώς , παράλληλα με τις γεωπολιτικές διεκδικήσεις,  η ηγεσία της αμφισβητεί πολλά από τα κεκτημένα που έχουν σχέση με την ελευθερία και τη δημοκρατία στο εσωτερικό της.

    Θεωρώ τι ο Γκορμπατσόφ -είτε από ανάγκη, είτε από πεποίθηση-  έκανε το μεγάλο βήμα  για την ένωση ή έστω τη συνεργασία δύο διαφορετικών κόσμων.

       Οι δυτικές  ηγεσίες στο σύνολό τους δεν ανταποκρίθηκαν  με ανάλογο τρόπο ούτε σε πρακτικό ούτε  σε συμβολικό επίπεδο . Είναι χαρακτηριστικό ότι πανηγυρίζανε και συνέχαιραν τον Γκορμπατσόφ « για την πτώση του τείχους του Βερολίνου»,  αλλά σε ότι αφορά την ίδιες, γιατί από αυτές εξαρτάται, δεν έκαναν τίποτα για ένα ανάλογο τείχος στην Κύπρο. Σήμερα υποκριτικά εκφράζουν τη λύπη τους για την απώλεια του μεγάλου μεταρρυθμιστή.

   Σε ότι αφορά την  ρωσική ηγεσία  μάλλον με αμηχανία ή  αδιαφορία  ενίοτε και εκνευρισμό στέκεται απέναντι  στον τελευταίο ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης.

Είναι δύσκολο να ερμηνεύσουμε τη στάση , αλλά κυρίως τα συναισθήματα του Ρωσικού λαού απέναντι στον Γκορμπατσόφ . Ας μου επιτραπεί να πω, ότι η όποια ερμηνεία δοθεί από τρίτους δεν μπορεί να έχει στοιχεία δικαίου ούτε για τους Ρώσους αλλά ούτε για τον Γκορμπατσόφ. 

Όσοι ζήσαμε την συγκεκριμένη περίοδο ας μην ξεχνάμε ότι, ο Γκορματσόφ πραγματοποίησε τις μεταρρυθμίσεις του «εν μέσω αποθέωσης» , όχι αμφισβήτησης , χωρίς ουσιαστικές αντιδράσεις …ίσως κάποιοι ψίθυροι από ορισμένους  φανατικούς. Επιπλέον αν άφηνε τα πράγματα όπως ήταν …πιθανότατα σήμερα να αποχαιρετούσαμε τον ηγέτη της Ε.Σ.Σ.Δ. των τελευταίων 37 ετών!!! Δεν θα τον λέγαμε και αποτυχημένο…

 

                Περικλής Παντούλας

             Αθήνα 3 Σεπτεμβρίου 2022

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου