Η τελευταία λειτουργία στην Αγιά Σοφιά: Η άγνωστη ιστορία που συγκινεί

Ο θρύλος μπορεί να θέλει την τελευταία Θεία Λειτουργία στην Αγιά Σοφιά να έμεινε στη μέση την αποφράδα μέρα της Αλωσης από τον Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή το 1453 - 466 χρόνια μετά, ένας ατρόμητος ιερέας από την Κρήτη φόρεσε το πετραχήλι και την ολοκλήρωσε μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Τούρκων

Το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει την τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία ηττημένη από τις δυνάμεις της Αντάντ και την Κωνσταντινούπολη υπό συμμαχική επικυριαρχία. Τον Ιανουάριο του 1919, ανάμεσα στα πλοία που βρίσκονται αγκυροβολημένα στον Βόσπορο, είναι και τα μεταγωγικά «Tigre» και «Normandie» που μεταφέρουν στην Ουκρανία το «ελληνικό εκστρατευτικό σώμα», προς ενίσχυση των δυνάμεων του Ρώσου Τσάρου Νικόλαου που πολεμούσε τους επαναστάτες Μπολσεβίκους.


Με προτροπή των Γάλλων, η κυβέρνηση Ελευθέριου Βενιζέλου απέστειλε στη σημερινή Ουκρανία δύο μεραρχίες προς ενίσχυση των αντεπαναστατών. Ο Γάλλος πρωθυπουργός Ζορζ Κλεμανσό, μάλιστα, είχε υποσχεθεί προς την Αθήνα ευνοϊκή μεταχείριση των ελληνικών αιτημάτων για Ανατολική Θράκη και Μικρά Ασία στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων, που θα ακολουθούσε μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου. Για την ιστορία, η επιχείρηση στην Ουκρανία στέφθηκε με παταγώδη αποτυχία.

Η θέα της Αγια-Σοφιάς

Η θέα της Αγια-Σοφιάς από τον Βόσπορο, 466 χρόνια μετά την Αλωση της Κωνσταντινούπολης, δεν άφησε ασυγκίνητους τους Ελληνες, αξιωματικούς και στρατιώτες, που συμμετείχαν στην επιχείρηση και ειδικά τον αρχιμανδρίτη Ελευθέριο Νουφράκη, στρατιωτικό ιερέα του 34ου Συντάγματος, γνωστό και ως Παπα-Λευτέρη, από τις Αλώνες Ρεθύμνου. Αεικίνητος, θαρραλέος και φλογερός πατριώτης, ο Κρητικός ιερωμένος έψαχνε ευκαιρία να πατήσει το πόδι του στη στεριά και να βρεθεί στο αιώνιο σύμβολο της Ορθοδοξίας.



Το εσωτερικό της Αγια-Σοφιάς έχει υποστεί τεράστιες πληγές από τους Τούρκους. Παρ‘ όλα αυτά, μερικές αγιογραφίες φωτίζουν ακόμη με τη λάμψη τους το μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς

Οχι μόνο για να προσευχηθεί από μέσα του και να θαυμάσει το επιβλητικό έργο του Ιουστιανιανού, αλλά για κάτι πιο τολμηρό για την εποχή. Να ολοκληρώσει τη Θεία Λειτουργία που, σύμφωνα με την παράδοση, έμεινε μισή στις 29 Μαΐου 1453, όταν η Βασιλεύουσα έπεφτε στα χέρια των Οθωμανών.

Η ευκαιρία δόθηκε όταν ο διοικητής του 34ου Συντάγματος Πεζικού, Χρήστος Τσολακόπουλος, έδωσε άδεια σε ομάδα αξιωματικών και στρατιωτών να εξέλθουν από το πλοίο για να επισκεφθούν τον τοποτηρητή του θρόνου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Μητροπολίτη Προύσσης Δωρόθεο. Πριν όμως ανηφορίσουν προς το Φανάρι, αν και ψιλόβρεχε, η ομάδα των Ελλήνων αξιωματικών αποφάσισε να επισκεφθεί την Αγια-Σοφιά μετά από πρόταση του Παπα-Λευτέρη, ο οποίος είχε αρχίσει να εφαρμόζει το σχέδιο που είχε στο μυαλό του.

Φτάνοντας έξω από την Αγια-Σοφιά, όλοι τους αισθάνονται δέος και σεβασμό για τη μεγαλοπρέπεια του ναού, που μετά το 1453 είχε μετατραπεί σε τέμενος. Είναι ακόμη νωρίς και δεν έχουν μαζευτεί μουσουλμάνοι για την καθιερωμένη προσευχή. Με γρήγορες κινήσεις μπαίνουν στον επιβλητικό ναό κάνοντας τον σταυρό τους, με τον Παπα-Λευτέρη να αναφωνεί: «Εισελεύσοµαι εις τον οίκον Σου, προσκυνήσω προς Ναόν Αγιόν Σου εν φόβω...».

«Σε λίγο όσοι ήταν μέσα στην Αγια-Σοφιά δεν πίστευαν στα μάτια τους και στα αυτιά τους, ακούγοντας τον Παπα-Λευτέρη να ψέλνει αρχικά μεγαλόφωνα ύμνους και τροπάρια και στη συνέχεια να φοράει το πετραχήλι του ξεκινώντας την τέλεση της Θείας Λειτουργίας. Γρήγορα μαζί με τον ατρόμητο ιερέα, συμμετείχαν στο μυστήριο και οι αξιωματικοί που ήταν παρόντες αλλά και Ρωμιοί της Πόλης που βρέθηκαν στο σημείο», λέει στο «ΘΕΜΑ» ο ερευνητής Αντώνης Στιβακτάκης, συγγραφέας του βιβλίου «Αρχιμανδρίτης Ελευθέριος Νουφράκης - Μία εμβληματική μορφή του Ελληνισμού».

Μας επισημαίνει πως, παρότι ήταν βέβαιο ότι η ενέργεια του Παπα-Λευτέρη θα προκαλούσε αντιδράσεις τόσο από την πλευρά των Τούρκων όσο και των συμμάχων Αγγλων και Γάλλων, ουδείς σκέφτηκε να βάλει τέλος στη μυσταγωγία, που έκανε τα δάκρυα να κυλούν από τα μάτια τους. Εξάλλου ο ρομαντισμός της εποχής και ο ενθουσιασμός της «Μεγάλης Ιδέας» έφτανε έως τη Βασιλεύουσα και την Αγια-Σοφιά. Εκείνη την ώρα γινόταν πραγματικότητα ο πιο ιερός πόθος του Γένους. Και το γνώριζαν καλά αυτό.



Ο ατρόμητος ιερέας, εκτός από τα παράσημα ανδρείας, είχε τραυματιστεί σε μάχη της Μικρασιατικής Εκστρατείας

Εκπληκτοι οι Τούρκοι που καταφτάνουν στην Αγια-Σοφιά για να προσευχηθούν στον Προφήτη τους παρακολουθούν το θέαμα και προσπαθούν να αντιληφθούν τι ακριβώς συμβαίνει. Κάποιοι αρχίζουν να κινούνται με απειλητικές διαθέσεις, με το κλίμα να ηλεκτρίζεται επικίνδυνα για τους τέσσερις Ελληνες αξιωματικούς και τον Παπα-Λευτέρη με το «Δι’ ευχών».

Με το τέλος της Θείας Λειτουργίας και όση ώρα ο Παπα-Λευτέρης μάζευε τα πράγματά του, ομάδα Τούρκων κινήθηκε απειλητικά κατά των Ελλήνων. Τα χειρότερα απετράπησαν με την παρέμβαση Αγγλων και Γάλλων στρατιωτικών που ήταν μέσα στην Αγια-Σοφιά, αλλά και ενός Τούρκου αξιωματικού που συγκράτησε τον όχλο ανοίγοντας τον δρόμο για να φύγουν οι Ελληνες με ασφάλεια. Προφανώς το λιντσάρισμα πέντε Ελλήνων αξιωματικών μέσα στην Αγια-Σοφιά, την ίδια ώρα που στα ανοιχτά του Βοσπόρου ήταν αγκυροβολημένες δύο Ελληνικές Μεραρχίες και η Κωνσταντινούπολη βρισκόταν υπό την επικυριαρχία των Συμμάχων θα προκαλούσε σοβαρότερα προβλήματα για την ηττημένη Τουρκία.

Το περιστατικό με τη Θεία Λειτουργία στην Αγια-Σοφιά γρήγορα κυκλοφόρησε σαν είδηση στην Πόλη, φτάνοντας και στις συμμαχικές κατοχικές αρχές, που διαμαρτυρήθηκαν προς την ελληνική κυβέρνηση. Λέγεται ότι ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος επέπληξε δημόσια τον π. Ελευθέριο Νουφράκη, αλλά σε κατ’ ιδίαν επικοινωνία τον συνεχάρη και τον επαίνεσε για την πράξη του.

Στο προσωπικό του ημερολόγιο, που σήμερα φυλάσσεται στο τοπικό Μουσείο Αλώνων, ο Παπα-Λευτέρης γράφει: «Και μόλις εις την Πόλιν μας εφθάσαμεν αισίως, με μια φωνή ετραβήξαμεν εις το Ναόν οσίως. Η ημέρα ήτο βροχερή ως και συνεφιασμμένη, μα εμείς απ’ ενθουσιασμόν όλοι μας θεργιεμέοι. Εχοντες επί κεφαλής τον Λάκωνα Γαργαλίδην, ευθυτενείς τραβήξαμεν πεζή και διαρρήδην. Ναι!!! Στον Ναόν ετρέξαμε χριστιανικά αμέσως και μέσα ευρεθήκαμεν χωρίς κανέναν μέσον. Κι εψάλαμεν τα θούρεια, ύμνους και ευχαριστήσεις, στην πανσοφία του Θεού διά τας προτιμήσεις, να πέσει εις ημάς με ξίφη μας να μπούμεν, εις τον Ναόν τον θρυλικόν και να προσευχηθούμε».

«Το συγκλονιστικό αυτό περιστατικό της σύγχρονης Ιστορίας μας μπορεί να μην είναι καταγεγραμμένο σε επίσημα στρατιωτικά και πολιτικά έγγραφα, μαρτυρείται όμως από αυτόπτες και αυτήκοους μάρτυρες, από συμπολεμιστές του, αλλά και από τον ίδιον τον Αρχιμανδρίτη Ελευθέριο Νουφράκη σε αφηγήσεις του και κάποιες χειρόγραφες σημειώσεις του», επισημαίνει ο κ. Στιβακτάκης. Ο παππούς του κ. Στιβακτάκη, μάλιστα, υπηρέτησε στην ίδια μονάδα με τον Παπα-Λευτέρη και εξιστόρησε στον ίδιο το περιστατικό, δίνοντάς του το ερέθισμα να ερευνήσει την άγνωστη αλλά ενδιαφέρουσα αυτή ιστορία.




H σελίδα του προσωπικού ημερολογίου του Παπα-Λευτέρη που αναφέρει όσα συνέβησαν στην Αγια-Σοφιά εκείνο το βροχερό πρωινό, τον Ιανουάριο του 1919

Τη Λειτουργία στην Αγια-Σοφιά αναφέρει και ο πολεμικός ανταποκριτής της εποχής Κώστας Μισαηλίδης στα «Πολεμικά φύλλα» του. Οταν οι Τούρκοι αντέδρασαν στο θέαμα, γράφει ο Μισαηλίδης, «οι αξιωματικοί μας βγάζουν όλοι τα πιστόλια τους, αποφασισμένοι να σκοτωθούν όλοι εκεί μέσα, αν δεν πρόφταιναν Αγγλοι και Γάλλοι αξιωματικοί να χωρίσουν τους έτοιμους να πετσοκοπηθούν Ελληνες και Τούρκους».

Με πολύπλευρη προσφορά

Ο Αρχιμανδρίτης Ελευθέριος Νουφράκης υπήρξε εμβληματική φυσιογνωμία με πολυτάραχη ζωή και ανυπέρβλητη προσφορά προς την πατρίδα. Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913 συμμετείχε στις πολεμικές επιχειρήσεις, επιδεικνύοντας απαράμιλλο θάρρος και αποφασιστικότητα στο πεδίο της μάχης.

Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έχοντας καρεί ιερομόναχος με το όνομα Ελευθέριος, συμμετέχει στις μάχες του Ραβινέ, του Σκρα, της Δοϊράνης, όπου και διακρίθηκε, καθώς και στην εκστρατεία στην Κριμαία το 1919. Τα παράσημα ανδρείας και οι διακρίσεις του για τη συμμετοχή του σε συνολικά 27 μάχες (1912-1922) μαρτυρούν τη γενναιότητα και το ατρόμητο του χαρακτήρα του. Ο ίδιος τραυματίστηκε σοβαρά με διαμπερές τραύμα στο πόδι, κατά τη μάχη στο Τουμλού - Μπουνάρ, κοντά στο Αφιόν Καραχισάρ το 1922 κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Ακόμη και κατά την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου το 1940, ο 70χρονος τότε Παπα-Λευτέρης παρουσιάστηκε στο Φρουραρχείο των Αθηνών, ζητώντας επιτακτικά να ανακληθεί στην υπηρεσία και να προωθηθεί στο Μέτωπο, προκειμένου να αναλάβει πολεμική δράση. Τελικά με την επιμονή του το κατάφερε και βρέθηκε στα βουνά τής Βορείου Ηπείρου ως απλός στρατιώτης. Χτυπήθηκε όμως από κρυοπαγήματα στα κάτω άκρα, που τον ανάγκασαν να επιστρέψει εσπευσμένα στην Αθήνα για να αναρρώσει.



«Οσοι ήταν μέσα στην Αγια-Σοφιά δεν πίστευαν στα μάτια τους και στα αυτιά τους, ακούγοντας τον Παπα-Λευτέρη να ψέλνει μεγαλόφωνα αρχικά ύμνους και τροπάρια και στη συνέχεια να φοράει το πετραχήλι του ξεκινώντας την τέλεση της Θείας Λειτουργίας. Γρήγορα, μαζί με τον ατρόμητο ιερέα, συμμετείχαν στο μυστήριο και οι αξιωματικοί που ήταν παρόντες, αλλά και Ρωμιοί της Πόλης που βρέθηκαν στο σημείο», λέει στο «ΘΕΜΑ» ο ερευνητής Αντώνης Στιβακτάκης, συγγραφέας του βιβλίου «Αρχιμανδρίτης Ελευθέριος Νουφράκης - Μία εμβληματική μορφή του Ελληνισμού»
Αλλά και σε καιρό ειρήνης, ο Παπα-Λευτέρης ήταν στην πρώτη γραμμή για να βοηθήσει τους συνανθρώπους του που είχαν ανάγκη μέσα από το πλούσιο φιλανθρωπικό του έργο. Καταβεβλημένος από τις ταλαιπωρίες, άφησε την τελευταία του πνοή στις 5/8/1941. Την περιουσία του κληροδότησε στο Δημοτικό Νοσοκομείο Ρεθύμνου και στους ανά την Ελλάδα Οίκους και Συλλόγους Τυφλών.

Δυστυχώς έως σήμερα η Πολιτεία δεν τίμησε όπως θα άρμοζε αυτόν τον άνθρωπο, που τίμησε αναμφισβήτητα το ράσο του και την πατρίδα.