Βρήκε φιλόξενο καθιστικό η εξ αποστάσεως εκπαίδευση;

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση ή αν προτιμάτε, η ψηφιακή οδός για την τυπική εκπαίδευση (π.χ. εκπαιδευτικές μονάδες όλων των βαθμίδων) αλλά και για τη δια βίου μάθηση είναι πλέον μια πραγματικότητα της καθημερινότητάς μας – για μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς. Το #menoumespiti έφερε μαζί του και τις πλατφόρμες όπου η κλασική αίθουσα μετακόμισε στο καθιστικό των περισσότερων σπιτιών.

Αλλοι, υποστηρίζουν πως ήρθε για να μείνει και άλλοι, ψάχνουν να βρουν απαντήσεις πέραν του βασικού διλήμματος. Μια λύση έκτακτης ανάγκης ή ένα έγκυρο και αποδοτικό εργαλείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας όπως αναρωτιέται ο Μανόλης Γουάλλες από το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, ενώ ο Συμεών Ρετάλης από το Πανεπιστήμιο Πειραιώς επισημαίνει ότι ο βαθμός   στον οποίο η μάθηση μπορεί ακόμα να πραγματοποιηθεί έξω από την τάξη εξαρτάται από μια σειρά οικονομικών και κοινωνικών παραγόντων. Τέλος, ο «χαρισματικός» Αλέξανδρος Παπανδρέου δίνει μια πολύ αισιόδοξη νότα: «Είμαστε έτοιμοι, με δουλειά και στοχευμένες κινήσεις να αλλάξουμε σελίδα στην εκπαίδευση του σήμερα».

Αλέξανδρος Παπανδρέου

Θα παίρνατε καθημερινά το αεροπλάνο για να πάτε στη δουλειά σας;

Χωρίς καμία αμφιβολία το αεροπλάνο είναι πιο γρήγορο από ένα αμάξι, συναντάει ελάχιστη κίνηση στον δρόμο και μπορεί να περάσει πάνω από κάθε εμπόδιο! Οι δυνατότητες που μας δίνει ένα αεροπλάνο είναι ασύγκριτες. Παρ’ όλα αυτά θα επιλέγατε να πηγαίνετε με το αεροπλάνο κάθε μέρα στη δουλειά σας;
Και η εύλογη απάντηση είναι όχι! Το να χρησιμοποιείς την εκπαίδευση από απόσταση ως υποκατάστατο του μαθήματος που γίνεται δια ζώσης, είναι ακριβώς το ίδιο με το να χρησιμοποιείς το αεροπλάνο για να πας στη δουλειά σου. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση κρύβει μέσα της τρομερές δυνατότητες. Αν δεν τη χρησιμοποιήσουμε σωστά, όμως, θα βρεθούμε καθημερινά κολλημένοι στους ελέγχους ασφαλείας, περιορισμένοι από τις υποδομές, να πληρώνουμε πολύ πιο ακριβά – σε χρήματα και χρόνο – κάτι που θα μπορούσαμε να πετύχουμε πολύ πιο αποτελεσματικά με τη δια ζώσης διδασκαλία. Χρησιμοποιώντας το αμάξι μας ή τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, θα φτάναμε πιο γρήγορα και πιο εύκολα στη δουλειά μας.
Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση απαιτεί έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντίληψης. Απαιτεί να «εφεύρουμε» την εκπαίδευση από την αρχή. Να σκεφτούμε έξω από το κουτί της πεπατημένης, να καταλάβουμε τις δυνατότητες που μας παρέχει η εποχή μας και τις απαιτήσεις που δημιουργεί. Αν προσπαθήσουμε να αντικαταστήσουμε τις πρακτικές της τάξης με παρόμοιες μέσα από τον υπολογιστή, απλώς θα αποτύχουμε και θα αποδείξουμε ότι δεν κατανοούμε τα δυνατά και αδύναμα σημεία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, όπως δεν καταλαβαίνουμε όσα προσφέρει το σχολικό περιβάλλον και το μάθημα στην τάξη. Θα είναι σαν να παίρνουμε το αεροπλάνο για να πάμε στη δουλειά μας.
Εύλογα, δημιουργείται το ερώτημα: «Θα μπορούσαμε να κάνουμε κάθε μέρα εκπαίδευση εξ αποστάσεως;» και η απάντηση είναι απλή: «Θα κάναμε εκπαιδευτικά ταξίδια με το αεροπλάνο κάθε μέρα;». Ομολογουμένως θα ήταν μία μοναδική εμπειρία να κάνει ένας μαθητής καθημερινά ταξίδια σε διαφορετικούς προορισμούς, αλλά τα ταξίδια αυτά θα ήταν σχεδιασμένα με τον ίδιο τρόπο που είναι το μάθημα που κάνει στην τάξη του; Μπορούν τα εκπαιδευτικά ταξίδια να έχουν τους ίδιους στόχους με το τυπικό μάθημα; Φυσικά και όχι. Αλλος είναι ο σκοπός τους και άλλοι είναι οι στόχοι τους: Να συμπληρώνουν την εκπαιδευτική διαδικασία, όχι να την αντικαθιστούν.
Η καραντίνα και το κλείσιμο των σχολείων μας προσέφεραν μία ακριβέστατη ακτινογραφία του πού βρισκόμαστε σε σχέση με την εκπαίδευση από απόσταση: Ξέρουμε πια ότι η συντριπτική πλειονότητα των εκπαιδευτικών και των μαθητών επέδειξε ευελιξία στη χρήση τεχνολογικών μέσων. Ξέρουμε πια έμπρακτα ότι μέσα από τη διαφοροποιημένη διδασκαλία οι μαθητές ενδυναμώνουν την εξερευνητική τους διάθεση, αναπτύσσουν ικανότητες αυτοοργάνωσης, συγκέντρωσης και κατακτούν τεχνολογικό γραμματισμό. Συμπερασματικά, μάθαμε τα δυνατά μας σημεία, αναγνωρίσαμε τις αδυναμίες που πρέπει να αντιμετωπίσουμε και αναγνωρίσαμε τα οφέλη που μας προσφέρει η χρήση της τεχνολογίας στην εκπαίδευση. Είμαστε έτοιμοι, λοιπόν, με δουλειά και στοχευμένες κινήσεις να αλλάξουμε σελίδα στην εκπαίδευση του σήμερα.
Εμείς, από την πλευρά μας, πάμε πιο μακριά. Αξιοποιούμε τα τεχνολογικά μας εργαλεία ώστε να γνωρίσουμε κάθε παιδί ξεχωριστά. Ετσι είμαστε σε θέση να του προσφέρουμε έναν χάρτη με εξατομικευμένα μονοπάτια μάθησης που θα ταιριάζουν στα δυνατά του σημεία, θα ενισχύουν τις αδυναμίες του και θα τον κινητοποιούν μέσα από τα ενδιαφέροντά του.
Σύμβουλος Διαφοροποιημένης Εκπαίδευσης Διεθνών Σχολείων, γενικός διευθυντής Χαρισμάθειας και CEO Learning Out of the Box

Συμεών Ρετάλης

Διά βίου μάθηση στον καιρό της πανδημίας

Σύμφωνα με την UNESCO, σχεδόν 1,6 δισ. ή 91,3% εκπαιδευόμενων έχουν επηρεαστεί από το κλείσιμο σχολείων, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και πανεπιστημίων, ενώ το κλείσιμο σε εθνικό επίπεδο έγινε σε 188 χώρες. Η διαδικασία εκπαίδευσης και κατάρτισης μετατράπηκε αναγκαστικά και με διαδικασία κατ’ επείγοντος πλέον σε εκπαίδευση από απόσταση, μέσω του Διαδικτύου, της τηλεόρασης ή του ραδιοφώνου. Ωστόσο, ο βαθμός στον οποίο η μάθηση μπορεί ακόμα να πραγματοποιηθεί έξω από την τάξη, συμπεριλαμβανομένης της επαγγελματικής κατάρτισης και δια βίου μάθησης, περιορίζεται συχνά από την έλλειψη πρόσβασης στο Διαδίκτυο, συσκευές, κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό ή/και την ανεπαρκή προετοιμασία εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων για εκπαίδευση από απόσταση.
Εν μία νυκτί, λοιπόν,  η εκπαίδευση από απόσταση μπήκε στην καθημερινότητα κάθε εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου χωρίς ατέρμονες διαβουλεύσεις. Πρώτο βήμα ήταν να υιοθετηθεί και να αξιοποιηθεί στον μέγιστο δυνατό βαθμό το μοντέλο των τηλε-διαλέξεων που στην ουσία είναι με μεταφορά από τις διαλέξεις σε μία αίθουσα στις βιντεο-διαλέξεις αξιοποιώντας τις ώριμες πλατφόρμες, που πολλές από αυτές διατέθηκαν δωρεάν από τους παρόχους στο διάστημα της καραντίνας όπως: Skype for Business, Microsoft Teams, Google Meet, Zoom Webex, YouTube Live, Big Blue Button.
Παράλληλα έγινε μία προσπάθεια να αξιοποιηθούν πλατφόρμες για οργάνωση και διαχείριση ψηφιακών τάξεων, που δίνουν έμφαση στην ασύγχρονη εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση και στην παροχή πληροφοριακού και εκπαιδευτικού υλικού. Ολες οι γνωστές πλατφόρμες παρουσίασαν τρομερά μεγάλη αύξηση στη χρήσης τους. Ταυτόχρονα οι οργανισμοί/εταιρείες που παρέχουν μαζικά ανοικτά μαθήματα, τα MOOCs (Massive Open Online Courses) έχουν αντιδράσει στην πανδημία με τρεις διαφορετικούς τρόπους:

1. Αναβάθμιση υποδομών για την απρόσκοπτη παροχή πρόσβασης εκπαιδευόμενων στα διαδικτυακά μαθήματα
2. Προσφορά δωρεάν πιστοποίησης γνώσεων και δεξιοτήτων για ορισμένα μαθήματα
3. Παροχή δωρεάν μαθημάτων σχετικά με τον Covid-19

Στον κατάλογο με μερικά από τα μαθήματα με την υψηλότερη ζήτηση κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσης, ανήκουν μαθήματα όπως «The Science of Well-Being» από το Πανεπιστήμιο του Γέιλ, το «Fighting Covid-19 with Epidemiology» από το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins και «Communications Strategies for the Virtual Age» από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο.
Μέχρι τα τέλη Απριλίου, 9 εκατ. εκπαιδευόμενοι είχαν επισκεφθεί την πλατφόρμα MOOC του Class Central, σε σύγκριση με μόλις 500 χιλιάδες μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου. Η πλατφόρμα Coursera έλαβε πάνω από 10 εκατομμύρια εγγραφές μαθημάτων σε μια περίοδο 30 ημερών, αύξηση 644% από πέρυσι. Και το edX έγινε ένας από τους κορυφαίους ιστότοπους στον κόσμο και μπήκες στη λίστα top-1000. Σε παγκόσμιο επίπεδο, σε σύγκριση με τις προηγούμενες 30 ημέρες, οι εγγραφές των τελευταίων 30 ημερών για μαθήματα σχετικά με την πανδημία αυξήθηκαν κατά 360%.
Για να βοηθήσουν οι πάροχοι διαδικτυακών μαθημάτων τη δια βίου μάθηση και επαγγελματική κατάρτιση, εγκαινίασαν πολλές νέες πρωτοβουλίες όπως η Employee Resilience Initiative από την πλατφόρμα Coursera για να δώσουν οι επιχειρήσεις στους εργαζόμενους δωρεάν πρόσβαση σε συγκεκριμένες σειρές μαθημάτων για τις ανάγκες τους. Στόχος τους είναι να βοηθήσουν τους εργαζόμενους να μεταβούν επιτυχώς σε εξ αποστάσεως εργασία, να αυξήσουν την ψηφιακή ετοιμότητά τους, να βελτιώσουν την ψυχική ευεξία σε μια ιδιαίτερα αγχωτική περίοδο αλλά και να συνεχίσουν απρόσκοπτα τις επιμορφωτικές τους προσπάθειες για απόκτηση νέων γνώσεων και δεξιοτήτων.

Εκθεση

Σε πρόσφατη έκθεση της εταιρείας Udemy, η οποία έχει το μεγαλύτερο μερίδιο της παγκόσμιας αγοράς για διαδικτυακά μαθήματα, με τίτλο «Online Education Steps Up: What the World is Learning (from Home)», αναφέρεται ότι επιλογές μαθημάτων σχετικά με ανάπτυξη επαγγελματικών δεξιοτήτων περιλαμβάνει τα νευρικά δίκτυα (αύξηση 61%), τις δεξιότητες επικοινωνίας (131%), σχεδίαση με το Abobe Illustrator (920%) κ.ά. Οπως ήταν αναμενόμενο, γνωστικά αντικείμενα που αφορούν hobbies ή προσωπική ανέλιξη ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή όπως μαθήματα Pilates (αύξηση 402%), ή μαθήματα πιάνου (466%).
Βέβαια, ενώ ορισμένα ιδρύματα επαγγελματικής κατάρτισης και μέλη της κοινότητας της δια βίου μάθησης, έχοντας ήδη αποκτήσει πολύτιμη εμπειρία με διαδικτυακές πλατφόρμες μάθησης τα προηγούμενα χρόνια (κυρίως χρησιμοποιούνταν υποστηρικτικά στη δια ζώσης διδασκαλία), ήταν έτοιμα να μεταβούν στην καθολική εξ αποστάσεως εκπαίδευση και να προσφέρουν διαδικτυακές λύσεις μεγάλης κλίμακας χωρίς μεγάλη καθυστέρηση, άλλοι οργανισμοί δεν κατάφεραν να ανταποκριθούν, να προσαρμοστούν και να εφαρμόσουν γρήγορα ένα νέο μοντέλο τεχνολογικά υποστηριζόμενης μάθησης. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα διαδικτυακά μαθήματα επικεντρώνονται σε θεωρητική γνώση μέσα από τηλε-διαλέξεις και ψηφιακά βιβλία/σημειώσεις και χρησιμοποιούνται επιδείξεις μέσω βίντεο ή βήμα προς βήμα οδηγίες για να δείξουν πιο πρακτικά θέματα.
Οι προσεγγίσεις εξ αποστάσεως μάθησης είναι συχνά ένα αδύναμο υποκατάστατο των δια ζώσης πρακτικών ασκήσεων. Σίγουρα, αυτή η κρίση έχει ανοίξει ένα παράθυρο ευκαιρίας για να γίνει πιο ψηφιακή η εκπαίδευση στο μέλλον. Ταυτόχρονα, πρέπει να δοθεί προσοχή στον χρόνο που αφιερώνεται στο Διαδίκτυο από τους εκπαιδευόμενους, για να αποφευχθεί η αποσύνδεσή τους από τον «πραγματικό κόσμο» και να διασφαλιστεί ότι θα αποκτηθούν δεξιότητες που σχετίζονται τόσο με πρακτικές ικανότητα αλλά και με κοινωνικο-συναισθηματικές δεξιότητες.
Kαθηγητής στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων, Πανεπιστήμιο Πειραιά και επιστημονικός σύμβουλος της εταιρείας Kinems

Μανόλης Γουάλλες

Λύση έκτακτης ανάγκης ή ένα έγκυρο και αποδοτικό εκπαιδευτικό εργαλείο;

Δεν ξέρω αν η τηλε-εκπαίδευση ήρθε για να μείνει. Σίγουρα όμως έχει έρθει, μας χτυπά την πόρτα, και το αν θα μείνει μαζί μας για πολλά ακόμη χρόνια θα εξαρτηθεί από το πώς θα τη διαχειριστούμε το προσεχές διάστημα. Εχουμε στα χέρια μας μια χρυσή ευκαιρία.
Οι άνθρωποι είμαστε όμηροι των συνηθειών μας και η εκπαίδευση δεν αποτελεί εξαίρεση. Ξεκινάμε στο δημοτικό με τις τάξεις δομημένες όπως τις γνωρίζουμε, όχι γιατί είναι το πιο αποδοτικό – η έρευνα λέει πως δεν είναι – αλλά γιατί είναι βολικό όταν έχεις να διαχειριστείς τόσο μεγάλο αριθμό παιδιών. Συνεχίζουμε έτσι ως το πανεπιστήμιο, πάλι όχι γιατί είναι το καλύτερο, αλλά γιατί όλοι, μαθητές, φοιτητές και καθηγητές, με αυτή την παράσταση έχουμε μεγαλώσει και έτσι έχουμε συνηθίσει να προσεγγίζουμε την εκπαίδευση. Και φτάνουμε ως και τον επαγγελματικό βίο, όταν χρειάζεται να γίνει κάποια κατάρτιση, αυτή να γίνεται με δια ζώσης σεμινάρια, γιατί πολύ απλά αυτή είναι η δομή που μοιάζει περισσότερο με την τάξη που έχουμε συνηθίσει.
Η τηλε-εκπαίδευση δεν είναι κάτι νέο. Φάνηκε αυτό εξάλλου από την ευκολία και την ταχύτητα με την οποία επεκτάθηκε για να περιλάβει σχεδόν ένα δισεκατομμύριο μαθητές και φοιτητές στην περίοδο της πανδημίας. Τώρα, όμως, εξαιτίας της πανδημίας, έχουμε για πρώτη φορά δημιουργήσει μια γενιά εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων που εκτός από τη φυσική τάξη έχουν στις παραστάσεις τους και την εικονική. Ετούτη η γενιά είναι που, αν παίξουμε σωστά τα χαρτιά μας, θα μπορέσει να αξιοποιήσει την τηλε-εκπαίδευση ευρύτερα, όχι μόνο στο σχολείο, αλλά και για κάθε μικρή ή μεγάλη ανάγκη εκπαίδευσης και κατάρτισης στο μέλλον. Και θα την αξιοποιήσει κυρίως για τις μικρότερες ανάγκες, για τα σύντομα και απλά μαθήματα για ένα ή για λίγα άτομα. Για τις περιπτώσεις δηλαδή εκείνες για τις οποίες είναι οικονομικά ασύμφωρο να οργανώσει κανείς μια ολόκληρη τάξη και για τις οποίες, μέχρι σήμερα, η συνήθης πρακτική είναι να μην γίνεται η εκπαίδευση καθόλου, ακόμη και αν χρειάζεται.
Το κρίσιμο τώρα είναι να αξιοποιήσουμε τη φετινή ευκαιρία, δείχνοντας στην πράξη πως η τηλε-εκπαίδευση δεν είναι μια υποδεέστερη λύση έκτακτης ανάγκης αλλά ένα έγκυρο και αποδοτικό εκπαιδευτικό εργαλείο. Και αν γίνει αυτό, μετά εύκολα θα πάρει τη θέση της στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο αλλά και σε κάθε πλευρά του εργασιακού βίου.
Επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και διευθυντής του Εργαστηρίου Γνώσης και Αβεβαιότητας (ΓΑΒ LAB)