« Ζωγραφική και Δημιουργία» Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός

Πίνακες και τρισδιάστατες κατασκευές που απεικονίζουν  δέντρα, θάλασσες, ιερές, επιβλητικές μορφές, φιγούρες με ατίθασα μαλλιά και πυρακτωμένα μάτια, έντονες πινελιές και ζωηρά χρώματα, πληθωρική έκφραση και τρικυμιώδη συναισθήματα αποτελούν στοιχεία της τέχνης μερικών από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες ζωγράφους, με έργα τους σε ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές.

Πιστοί «υπηρέτες» της τέχνης και της δημιουργίας. Από μικροί θυμούνται να ζωγραφίζουν, χωρίς να μπορούν να προσδιορίσουν τι ακριβώς τους οδήγησε στη ζωγραφική. Εξάλλου,  αυτή είναι μια ερώτηση κλασική που κάνουν στους ζωγράφους

και σε όσους ασχολούνται με την Τέχνη και συνήθως δεν μπορεί να  απαντηθεί  ξεκάθαρα: Ούτε και οι ίδιοι δεν ξέρουν ποια είναι εκείνη η στιγμή που ξαφνικά αποφασίζεις να γίνεις ζωγράφος. Οι περισσότεροι από το Δημοτικό ζωγράφιζαν. Γιατί όλα τα παιδιά ζωγραφίζουν και εκεί στην εφηβεία, αν συνεχίζουν να ζωγραφίζουν, τότε είναι μάλλον σίγουρο ότι θα γίνουν ζωγράφοι. Η εφηβεία είναι καθοριστικό σημείο για να αποφασίσεις  να γίνεις ζωγράφος. Η ζωγραφική, εξάλλου, γίνεται και παιγνίδι. Είναι μέρος του παιγνιδιού, τουλάχιστον ήταν στα χρόνια τα δικά μας που φτιάχναμε παιχνίδια. Η Ζωγραφική ήταν συνυφασμένη με το παιχνίδι. Μετά αυτό το παιχνίδι γίνεται ανακούφιση και αν συνεχίζεις και τύχει να ακούσεις και καλά λόγια, αρχίζεις και συνειδητοποιείς ότι «εγώ θέλω να γίνω αυτό : να γίνω ζωγράφος».

Η ζωγραφική επομένως, ήταν πηγαία ανάγκη έκφρασης και μια επιλογή που ακολουθεί κανείς χωρίς να τον απασχολήσει η «επαγγελματική του αποκατάσταση». Στην εποχή  μας, όταν αποφασίζεις να γίνεις ζωγράφος δεν το κάνεις  με μοναδικό σκοπό να αποκτήσεις χρήματα. Σήμερα είναι ακόμα πιο δύσκολο ένας νέος να γίνει ζωγράφος. Δεν είναι κάτι εύκολο αν θέλεις δηλαδή να γίνεις κάτι σημαντικό, όχι απλά ένας ζωγράφος. Ένας ζωγράφος που θα είναι σημαντικός, θα κάνει τη διαφορά, θα αφήσει το ίχνος του και θα ψάξει να βρει την ταυτότητά του για να υπάρχει μέσα στην ιστορία της ζωγραφικής. Αν δεν ψάχνεις για αυτό, τότε δεν είσαι πραγματικά ζωγράφος.

Σε παλαιότερη συνεντεύξεις τους εικαστικοί καλλιτέχνες έχουν δηλώσει ότι νιώθουν περισσότερο τεχνίτες παρά ζωγράφοι. Μια δήλωση που εκφράζει την αφοσίωση με την οποία δημιουργούν αδιάκοπα εδώ και χρόνια. Η ζωγραφική  είναι μια ολόκληρη διαδικασία, μια πορεία μάθησης προς την αυτογνωσία. Η διαφορά με τις άλλες τέχνες είναι ότι η ζωγραφική δεν έχει παιδιά θαύματα. Είναι μια Τέχνη πάρα πολύ αργή, μοναχική, με πάρα πολλή δουλειά και πνευματική και σωματική. Η ζωγραφική δεν είναι απλώς να «παριστάνεις» κάτι, ένα βαζάκι, ένα δέντρο… είναι κάτι βαθύτερο. Για το ευρύ κοινό ακόμα και τώρα, είναι μια τέχνη άγνωστη, ένας γρίφος, που αν θέλει κάποιος να τον λύσει θα πρέπει να ανοίξει τις αισθήσεις του στον κόσμο. Δεν υπάρχει μεγάλο κοινό το οποίο να γνωρίζει τι είναι Τέχνη… Η Τέχνη εξάλλου διδάσκει. Δείχνει μια άλλη «γωνιά» ή οπτική των πραγμάτων που ο θεατής δεν την ξέρει. Χρειάζεται ο θεατής να είναι «ανοιχτός» και όχι να προσπαθεί «να διαβάσει» τα έργα με ένα τρόπο που του είναι ήδη οικείος. Είναι σαν να πάει κάποιος σε μια γκαλερί και να προσπαθεί να διαβάσει ένα κείμενο και να μην μπορεί, καθώς δε γνωρίζει τη γλώσσα. Αν δεν γνωρίζεις τη γλώσσα, πώς θα διαβάσεις το κείμενο; Το γνωστό κείμενο για αυτόν είναι ότι η ζωγραφική είναι η αναπαράσταση ενός τοπίου, ενός προσώπου, μιας νεκρής φύσης… Αυτό όμως δεν είναι πια ζωγραφική, αυτό είναι δουλειά της φωτογραφίας….

Το κύριο χαρακτηριστικό της ζωγραφικής των σύγχρονων ζωγράφων, που εμφανίζεται από τις πρώιμες φάσεις της πορείας τους, είναι η υπαρξιακή αναζήτηση, μέσω μιας ιδιαίτερης θεματολογίας, αλλά και μέσω της ίδιας της ζωγραφικής πράξης. Το ζωγραφικό έργο που παρουσιάστηκε στα τέλη της δεκαετίας 1980 και στις αρχές της δεκαετίας 1990 υπήρξε εξαιρετικά πυκνό, με διαβαθμίσεις χρώματος και έντονη συνθετική διερεύνηση. Από τα μέσα της δεκαετίας 1990 εισάγεται  επιπλέον πιο σαφής εικονογραφία, στην οποία πρωταγωνιστούν τα αφηγηματικά στοιχεία, με παραπομπές σε προσωπικές ή συλλογικές μνήμες, σε βιώματα και όνειρα με σαφώς αυτοβιογραφικό περιεχόμενο ή σε λαϊκούς μύθους και παραδόσεις με έντονη συμβολική φόρτιση. Μερικές φορές τα θέματα αποκτούν μια σουρεαλιστική διάσταση, καθώς παρουσιάζονται σε απροσδόκητους συνδυασμούς. Ανασύρονται μνήμες μέσα από ένα ευρύ προσωπικό και συλλογικό φάσμα και  αναπλάθονται με φαντασία, δημιουργώντας έναν προσωπικό μυθικό κόσμο, έναν κόσμο ονείρου, μυθιστοριών, φόβων και εκπλήξεων. Στα έργο τους εκφράζεται  και ανακαλύπτεται ένα προσωπικό ζωγραφικό ιδίωμα που πηγάζει ενίοτε από μια εξπρεσιονιστική γραφή. Ο τεράστιος εθνογραφικός πλούτος της χώρας μας, τα αρχαία, τα βυζαντινά, τα μεταβυζαντινά, τα λαϊκά, η επτανησιακή τέχνη, η ζωγραφική, οι τοιχογραφίες, τα ψηφιδωτά, οι ναοί οι ίδιοι… αποτελούν, πολλές φορές, πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες. Γιατί ένας ζωγράφος, ένας καλλιτέχνης, πρέπει να ξεκινά να βρει την ταυτότητά του μέσα από τη συλλογική ταυτότητα του λαού που ζει και που ανήκει. Αφού εμβαπτιστεί σε αυτή την κουλτούρα, πρέπει να «βγάλει» μετά τον εαυτό του. Δυστυχώς, ως λαός,  περιφρονούμε τη δική μας σημαντική πολιτιστική ταυτότητα και αντιμετωπίζουμε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό με ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας.

Η ελληνική πραγματικότητα της κρίσης  επηρεάζει τους ζωγράφους ιδιαίτερα. Γιατί ο ζωγράφος είναι ένας υπερευαίσθητος δέκτης… το έξω επηρεάζει το μέσα, δηλαδή τον εαυτό του ασυνείδητα. Αφού ζωγραφίζει κανείς, πρέπει να αφήνει χώρο και για το ασυνείδητο, δεν γίνονται όλα κατ’ εντολή. Εξάλλου, στο τέλος,  όλα τα έργα ενός καλλιτέχνη-ζωγράφου είναι η υπεράσπιση της ταυτότητάς του. Η υπεράσπιση του εαυτού μας σημαίνει υπεράσπιση του χαρακτήρα μας, του πολιτισμού μας, ώστε να μην αλλοιωθούμε. Στα πλαίσια αυτά έχει μεγάλη βαρύτητα η παιδεία, από τα σχολεία ως τα Πανεπιστήμια και ο ρόλος του καλλιτέχνη στη σύγχρονη κοινωνία. Γιατί αισθάνεται κανείς   ταπείνωση ως Έλληνας να καταναλώνει συνέχεια πολιτιστικά  προϊόντα απ’ έξω. Όλο καταναλώνουμε πολιτισμικά αγαθά από το εξωτερικό. Τίποτα δεν παράγουμε… ούτε ιδέες δεν παράγουμε πια...

Η «λύση» είναι να ξαναπάρουμε πάλι την πυξίδα! Έχουμε ξεχάσει την πυξίδα. Και εννοώ την ταυτότητά μας και τον πολιτισμό μας. Οι νέοι έπαψαν να διαβάζουν και αναζητούν το εύκολο κέρδος. Η ελληνική ανθρωπιστική παιδεία και μόρφωση είναι η μόνη περιουσία που δεν μπορεί να μας  την κλέψει κανείς… Αν λοιπόν χάσεις το βαθύ εγώ σου, τότε είναι πολύ εύκολο να αλλοιωθείς.

Καταλήγοντας και δίνοντας το έναυσμα για δημιουργία, υποστηρίζω πως πρέπει ο νέος κόσμος να μάθει να γίνει δημιουργός. Όχι απαραιτήτως να κάνει υψηλή τέχνη, αλλά να ασχολείται με τα χέρια του και να μην καταναλώνει μόνο. Δηλαδή, εννοώ πως είναι βαρετό και ανούσιο να καταναλώνεις μόνο και να μην φτιάχνεις. Κάτι να φτιάχνεις, βρε αδερφέ, ένα τραπέζι, μια καρέκλα ή να διαβάζεις, να γράφεις… τι νόημα έχει αλλιώς η ζωή;