Σκιαγραφώντας τον ανήλικο μητροκτόνο

 Ο ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΟΣ Γιώργος Πογιατζής.

Οι βιολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες μιας δολοφονίας

Ο παιδοψυχολόγος Γιώργος Πογιατζής αναλύει τους παράγοντες που, ενδεχομένως, να οδήγησαν τον 17χρόνο μαθητή, από το Αγρίνιο, στη δολοφονία της μητέρας του, ενώ αποσυνδέει το περιστατικό από το άγχος των εξετάσεων…

ΤΟ ΑΓΧΟΣ και το στρες των εξετάσεων κινητοποιεί τους μαθητές, ώστε να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους, να δράσουν και ν’ ανταποκριθούν στις προκλήσεις.

Το προφίλ ενός ανήλικου μητροκτόνου επιχειρεί να αναλύσει ο Κύπριος σχολικός ψυχολόγος - παιδοψυχολόγος, Γιώργος Πογιατζής, μετά την άγρια δολοφονία μάνας, από τον γιο της -μαθητή της Γ΄ Λυκείου- τα ξημερώματα της Τετάρτης, στο Αγρίνιο, στην Ελλάδα. Σε συνέντευξή του στη "Σημερινή", ο ειδικός αναλύει τους βιολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες που, πιθανόν, να κρύβονται πίσω από την αποτρόπαια πράξη, η οποία προκάλεσε πανελλήνιο σοκ. Τονίζει την ανυπαρξία άμεσης συσχέτισης των Πανελλήνιων Εξετάσεων με το επεισόδιο, επισημαίνοντας ότι, παρά το μεγάλο άγχος και την πίεση που προκαλούν, δεν θα πρέπει να τίθεται θέμα κατάργησης του

θεσμού των εξετάσεων στα σχολεία (π.χ. Παγκύπριες Εξετάσεις).

Σημειώνει πως το άγχος και το στρες των εξετάσεων κινητοποιεί τους μαθητές, ώστε να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους, να δράσουν και ν’ ανταποκριθούν στις προκλήσεις.

Ο 17χρόνος μαθητής, από το Αγρίνιο, σκότωσε τη δασκάλα, μητέρα του, με κουζινομάχαιρο, γιατί, όπως ομολόγησε στην Ελληνική Αστυνομία, του έκανε παρατήρηση ζητώντας του να κλείσει την τηλεόραση και να πέσει για ύπνο, επειδή θα έδινε Πανελλήνιες Εξετάσεις. Ο νεαρός μαχαίρωσε τη μάνα του τρεις φορές, στο στήθος, στον αντίχειρα και την ωμοπλάτη, ενώ ο πατέρας του -καθηγητής το επάγγελμα- κοιμόταν στο υπνοδωμάτιο. Η άτυχη γυναίκα σωριάστηκε στο πάτωμα και λίγο αργότερα ξεψύχησε.

Συγγενείς, φίλοι και συνάδελφοι δεν μπορούσαν να εξηγήσουν το πώς ένας απλός και συνηθισμένος καβγάς, μεταξύ μητέρας και γιου, εξελίχθηκε σε οικογενειακή τραγωδία. Οι γείτονες περιέγραψαν τον ανήλικο δράστη ως έναν κλειστό και απόμακρο χαρακτήρα, χωρίς ιδιαίτερους φίλους, που περνούσε την ώρα του παίζοντας παιχνίδια στον υπολογιστή και βλέποντας τηλεόραση. Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας το «Έθνος», παρά την ομολογία του, ο μαθητής ακόμα δυσκολεύεται να συνειδητοποιήσει την πράξη του και η ψυχολογική του κατάσταση είναι πολύ κακή. Εξακολουθεί να λέει στους αστυνόμους ότι «θόλωσε» και ότι έχασε τον έλεγχο των πράξεών του. Ο πατέρας του έχει έρθει σε επαφή με ψυχολόγο, ο οποίος
ξεκίνησε, ήδη, να παρακολουθεί τον νεαρό.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, τη φετινή σχολική χρονιά, στο τέλος της οποίας έδινε Πανελλήνιες, ο νεαρός ήταν πολύ αγχωμένος και περισσότερο απόμακρος. Λόγω του άγχους του, μάλιστα, κατέρρευσε την περασμένη Δευτέρα μέσα στην τάξη, μόλις είδε τα θέματα των Μαθηματικών.

Ποιο είναι το προφίλ ενός ανήλικου μητροκτόνου;

Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι ποτέ ένας μόνο παράγοντας μπορεί να απαντήσει επαρκώς και σε απόλυτα αντιπροσωπευτικό βαθμό αυτήν την ερώτηση. Η σκέψη μάς οδηγεί σε διάφορους βιολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες από το περιβάλλον, όπου ζει ο νεαρός. Μερικοί από αυτούς, μπορεί να αποτελούνται από δυσλειτουργία στο σχολικό και οικογενειακό σύστημα, κυκλοθυμικές αντιδράσεις, ανικανότητα διατήρησης συγκέντρωσης κυρίως υπό πίεση, χαμηλή ικανότητα κατανόησης των συναισθημάτων των άλλων ατόμων, έλλειψη μετάνοιας.

Επίσης, άλλοι παράγοντες, είναι γονείς, που είναι υπερβολικά διορθωτικοί ή υπερβολικά επιτρεπτικοί με τα παιδιά τους ή που συγκρούονται μεταξύ τους ασκώντας ψυχική ή/και σωματική βία, αν υπάρχει γενικότερα ένα ιστορικό βίας και επιθετικότητας εντός του οικογενειακού συστήματος. Εκτός οικογένειας τώρα, μπορεί το νεαρό άτομο να σχετίζεται με άλλους παραβάτες συνομηλίκους του που εμπλέκονται σε αντικοινωνικές πράξεις. Παράλληλα, δεν πρέπει να αποκλείεται ακόμη και η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών.

Με βάση τις αστυνομικές έρευνες, η δολοφονία έγινε σε περίοδο που ο μαθητής έδινε Πανελλήνιες Εξετάσεις. Δημοσιεύματα αναφέρουν ότι τις τελευταίες μέρες ο 17χρόνος έδειχνε ιδιαίτερα αγχωμένος. Πιστεύετε ότι υπάρχει κάποιος συσχετισμός με τη δολοφονία;

Βεβαίως και υπάρχει, αλλά όχι καθοριστικός. Στο σημείο αυτό οφείλουμε να τονίσουμε την ανυπαρξία άμεσης συσχέτισης των Πανελληνίων (ή και άλλων εξετάσεων) με την αφαίρεση μιας ζωής. Δηλαδή, θα ήταν επιστημονικά μη ορθό να πούμε ότι φταίει το γεγονός ότι έδινε εξετάσεις.

Σε ποια ψυχολογική κατάσταση θεωρείτε ότι βρίσκονται οι μαθητές κατά την περίοδο των Παγκύπριων Εξετάσεων;

Κατ’ αρχάς, κάποιος βαθμός αγχώδους αντίδρασης σε πιέσεις και απαιτήσεις, όπως οι Παγκύπριες Εξετάσεις, κινητοποιεί τους περισσότερους μαθητές, ώστε να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους, να δράσουν και ν’ ανταποκριθούν στις προκλήσεις. Παρά ταύτα, υπάρχει λόγος ανησυχίας (και το άγχος χαρακτηρίζεται ως «παθολογικό»), όταν μια αγχώδης αντίδραση ξεπερνά κάποιο όριο σε ένταση και διάρκεια, ενώ παρεμποδίζει την αποτελεσματικότητα του ατόμου, τη λειτουργικότητά του και ταλαιπωρεί τον μαθητή στην καθημερινότητά του.

Πιστεύετε ότι θα πρέπει να αναθεωρηθεί ο θεσμός των εξετάσεων, με γνώμονα το άγχος και την πίεση που προκαλεί;

Με γνώμονα πάντα το άγχος, το οποίο προκαλείται, και όχι το περί δικαίου κατανομής θέσεων ή την ακαδημαϊκή εκπαίδευση σε τομείς, που πραγματικά ενδιαφέρουν τους νέους, τότε η απάντηση είναι αρνητική. Πιστεύω πως από τη στιγμή που θα υπάρχει το όποιο σύστημα αξιολόγησης, το οποίο κατ’ επέκτασιν κατηγοριοποιεί τους μαθητές σε επιτυχημένη ή μη εισδοχή τους σε ακαδημαϊκό ίδρυμα, θα υπάρχει πάντα άγχος.

Γιατί, όμως; Για να το εξηγήσουμε αυτό, πρέπει να απαντήσουμε πρώτα τι είναι το άγχος; Άγχος είναι ο μηχανισμός προετοιμασίας και προστασίας του οργανισμού για καταστάσεις κινδύνου, κατά τις οποίες κινητοποιούνται όλα τα συστήματα του οργανισμού, ώστε να εξασφαλιστεί η αντιμετώπιση της απειλής και κατ’ επέκτασιν η επιβίωσή του.

Όπως οι μεγάλοι έτσι και τα παιδιά το βιώνουν ως ένα δυσάρεστο συναίσθημα έντασης, που συνοδεύεται από σωματικά φαινόμενα, όπως ιδρώτας, τρόμος, πανικός, ταχυπαλμία. Το άγχος εκφράζεται εκτός από σωματικά και ψυχολογικά, και σε επίπεδο συµπεριφοράς, το οποίο ερμηνεύεται πολλαπλά µε βάση τη γενετική προδιάθεση, την ιδιοσυγκρασία του παιδιού, οικογενειακούς παράγοντες, εμπειρίες μάθησης, σχέσεις του παιδιού, πρακτικές γονέων κ.ά. Από την άλλη πλευρά, το άγχος ως προσαρμογή λειτουργεί για να µας προειδοποιήσει πως κινδυνεύουμε από κάτι ή για να µας κινητοποιήσει προς ορισμένες συμπεριφορές. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να αποφύγουμε επιπλέον επιβαρύνσεις.

Ανησυχητική αύξηση σοβαρών περιστατικών

Αναφερθείτε σε πρόσφατα σοβαρά περιστατικά, των οποίων έχετε επιληφθεί ως σχολικός ψυχολόγος.

Στην πλειοψηφία τους, τα περιστατικά αυτά έχουν, κυρίως, το χαρακτηριστικό γνώρισμα της μη έγκαιρης διάγνωσης του προβλήματος, είτε από το σχολείο είτε από τους γονείς.

Περιστατικά στα οποία έχουμε ακραίες συμπεριφορές (αντικοινωνικές, παραβατικές, επιθετικές, εκφοβιστικές), τα άτομα αυτά δεν ξύπνησαν ένα πρωί, και ενώ όλα ήταν φυσιολογικά, ξέσπασαν. Ήταν αποτέλεσμα συσσωρευμένων κακών ή ανεπαρκών χειρισμών του όποιου συστήματος (οικογενειακού ή/και σχολικού) ήταν μέρος. Τα τελευταία χρόνια φαίνεται να παρουσιάζεται μια ανησυχητική αύξηση των φαινόμενων αυτών, που χρήζει ανάλυσης και έρευνας γιατί, ναι μεν διαφοροποιήθηκε αισθητά το μέχρι πρότινος κυπριακό οικογενειακό/σχολικό μοντέλο, αλλά την ίδια ώρα τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι υπόλοιποι επιστήμονες (σύμβουλοι, σχολικοί/εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι) είναι πιο καταρτισμένοι στην αναγνώρισή τους. Ενώ έχουμε γίνει, δηλαδή, πιο καλοί στην εντόπισή τους, υπάρχουν τόσα πολλά περιστατικά, που αρκετά διαφεύγουν της έγκαιρης αναγνώρισης και παρέμβασης.

«Ν’ αλλάξουμε στάση ως προς τις Παγκύπριες Εξετάσεις»

Τι θα συμβουλεύατε τους γονείς, ώστε να βοηθήσουν αποτελεσματικά τα παιδιά τους;

Εάν θέλουμε, πραγματικά, να βοηθήσουμε τα παιδιά μας, πρέπει σαν γονείς και σαν εκπαιδευτικοί να αλλάξουμε στάση ως προς τις Παγκύπριες Εξετάσεις. Να αλλάξουμε εμείς και όχι την εξέταση, γιατί η όποια εξέταση θα προκαλεί σε κάποιους «κακό» άγχος.

Οι γονείς, όχι μόνο αυτήν την περίοδο, αλλά σαν μέρος της καθημερινότητάς τους θα ήταν καλό:

α) Να πάρουν τα προβλήματα του παιδιών στα σοβαρά. Αντιμετωπίστε τα με τη δέουσα υπευθυνότητα, ακούστε τα με προσοχή και βοηθήστε τα να βρουν υλοποιήσιμες λύσεις. Τα προβλήματα των παιδιών μας, όσο ανούσια και αν φαίνονται σε σύγκριση με τα δικά μας, γι' αυτά είναι σημαντικά.

β) Μεριμνήστε για την ύπαρξη ελεύθερου χρόνου κατά τη διάρκεια της ημέρας. Φροντίστε, ωστόσο, να υπάρχει γενικά ένας προγραμματισμός στις καθημερινές δραστηριότητες του παιδιού, καθώς η ρουτίνα συμβάλλει στη μείωση του «αγνώστου» και κατ’ επέκτασιν στη μείωση του άγχους.

γ) Βοηθήστε το παιδί σας να αναγνωρίζει τα διαφορετικά συναισθήματά του με το να τα ονοματίζει συνεχώς. Μην αγνοείτε και μην αποδοκιμάζετε τα αρνητικά συναισθήματά του, καθώς υπάρχει κίνδυνος, κρατώντας τα μέσα του, να αυξάνει τη δυσφορία και το άγχος του.

δ) Γίνετε πρότυπο προς μίμηση. Τα παιδιά αναπαράγουν τις συμπεριφορές που βλέπουν στους γονείς τους. Υιοθετούν τους φόβους τους, τα άγχη τους, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους βλέπουν τους γονείς τους να τα διαχειρίζονται.

ε) Μάθετέ τα να λύνουν τα προβλήματα τους. Το να εκπαιδεύουμε τα παιδιά στο να προσπαθούν να βρίσκουν λύσεις μόνα τους για τα προβλήματά τους, αφενός τους παρέχει την αίσθηση ελέγχου στη ζωή τους, αφετέρου μειώνει το άγχος που προκύπτει από το αίσθημα του ανήμπορου.

Του Κυριάκου Πενηνταέξ

sigmalive